ANITLARIN YIKILDIĞI DÖNEM VE İLK DOMİNOTAŞI KHABAROVSK

İnsanoğlunun önemli saydığı kişilerin heykellerini dikmeye başladığı zaman çok eskilere dayanır. 10 bin yıllık bir geçmişten söz ediliyor. Bunların bazıları insanlar tarafından tanrılaştırdıkları da olmuştur. Fakat ''modern insanın'' heykelleri bir anıt olarak inşa etmesinin iki sebebi vardır. Birincisi sanat eseri niteliğindedir çünkü eser sahibi bu yapıtıyla, yapıldığı malzemenin ömrü kadar, insan hafızasında sürekli canlı kalacaktır. İkincisi ise anıtı yapılan kişinin unutulmaması, hatta aksine ''kahramanlıkları'' sürekli hatırlanarak bu kahramanlıkların altında yatan düşünce tarzını ideoloji haline getirme isteği. Tarihi gerçeklerden biri, değişen diktanın kendisinden önceki düşünce tarzının unutulmasını sağlamak için kendisinden önce yapılmış kahramanlık anıtlarını ya kaldırır yada halkı galeyana getirerek onların eliyle imhasını sağlar. Sovyetler Birliği dağıldığında tüm Rusya Federasyonunda Lenin heykellerini hedef alan halk bir çoğunu yıkmıştır. Son yıllarda buna örnek Irak'ta Saddam heykelinin halk tarafından boğazına zincirler takılarak yerinden sökülmesi. George Floyd sonrası protesto eylemlerinin sonlarına doğru yine aynı görüntülere şahit olduk.

Peki Çerkesya'daki anıtlar? Rusya Federasyonun bir çok bölgesinde olduğu gibi burada da anıtlar Sovyetler Birliği zamanından kalma. İnsanlarımızın çoğu bunların farkında bile değil. Sanatsal hiç bir özelliği olmayan heykeller ancak o dönemde yaşamış kişilerin geçmişteki acı-tatlı anılarını hatırlatır bazen. Çünkü bir anıtın gerçekten saygı görmesi ve sevilmesi için halkın bu kişilikle ilgili hafızasında pozitif bir algı olması gerekir. Sovyetler Birliği sonrası yani Rusya Federasyonu zamanında inşa edilen anıtlar çok değil. Fakat Rusların yoğun olduğu bölgelerde dikilenler hep Rusya İmparatorluğu zamanlarındaki ''kahramanlara'' ait. Despot, anti-demokrat ve faşistçe baskı altında tutulan Çerkesya ve Kuzey Kafkasya'nın tümünde halkların kendi kahramanlarının anıtlarını dikme düşüncesi dahi ürkütücü olmuştur. Nalçık'ta Abhazya meydanındaki ''ağaç'', Maykopta Çerkesya-Rusya savaşında vatanları için ölenler anısına diye başlatılan fakat sonradan nasıl adlandırılacağı konununda hiçbir anlama gelmeyen ne idüğü belirsiz ''birlik''te karar kılınan anıt, flu bir yansıması bu korkunun. Birkaç köyde bulunan anlamsız taşlardan söz etmiyorum. Çerkesk'te ''anıt höyük'' diyebileceğimiz yapı ile Küçük Şapsığ bölgesindeki Sheretlıko Kızbeç Tuğujıko'nun anıtları ise bunların dışında kalabilmiş ve bir anlam taşıyan yapıtlar. Koskoca Çerkesya topraklarında sadece 4 anıt! Elbette yapılan yarışmalarda bu seçilen anıtların kazanması tesadüfi değil. Ne için dikildiklerini, neyin anılması istendiği belli olması istenmeyen ve şekilleri itibariyle sadece sanatçının ustalığını gösteren yapıtlar olmasına dikkat edilmiş. Oysa Rusların inisiyatifiyle yapılan anıtlarda savunulan ve kahraman olarak halka yansıtılan kişilikler açık ve net. Yermolov, Zass, ll. Aleksandr vesaire...

Kişisel fikrim, bu halkımızın kasaplarının anıtları Çerkesya için çok önemli! Halkımın tarihsel hafızasını canlı tutmaya yarayan bu nesnelerden daha iyi anıtlar düşünemiyorum...

Adler'de önce sessizce dikilen sonrada ''tepkiler'' ve ''itirazlar'' karşısında bir süreliğine sökülen anıtta aynı şekilde. Olacaklar üç aşağı beş yukarı belli. Tekrar ve belkide daha büyüğünü getirip önceden belirlenen yerine dikecekler. Asıl planlanan cevabı daha sert şekilde gelecek hiç şüphem yok. Sadece daha etkili ve anlaşılır olması için gündemde olan ''Khabarovsk isyanı'' olaylarının geçmesi bekleniyor. İkinci adıma ve asıl cevaba hazır olunmalı.

Khabarovsk Çerkesya'ya 8850 km uzaklıkta. Valisi ise LDPR denen faşist partinin adayı. Geçenlerde tutuklanmış ve beklenmedik bir şekilde halk sokaklara dökülmüştü. 1991'den bu yana yapılmış izinsiz gösterilerinin en büyüğü. 600 bin nüfuslu bir şehirin sakinlerinden 30-35 bini, genç-ihtiyar demeden yürüyüşe katılmış. Atılan sloganlar vali leyhinde olduğu kadar Putin rejimi aleyhinde ve Putin'i istifaya çağıran türden. Sistemde değişimi sağlayan yani devrim yapan, bir ülkenin bütün nüfusu değildir. Khabarovsk'da olduğu gibi halkın % 5'dir. Anayasa değişikliğinden sonra despot iktidarın bu değişikliklerin pratikte ne anlam taşıdığını daha iyi anlatmak için provoke ettiği olaylara şahit olacağız. Khabarovsk isyanı ülkeye yayılırsa -ki ihtimal oldukça düşük- işler değişir. Fakat öyle yada böyle bu başkaldırışı bastırdıktan sonra, Adler olayı, yeni bir baskı döneminin başlangıcı olacaktır diye düşünüyorum. Siyasi yorumcuların, Adığey Cumhuriyeti resmi bayrağı olan Çerkesya bayrağına işaret ederek, bunun zaten İngilizler tarafından bilinçli bir şekilde hediye edildiği ve ne hikmetse bunun göz ardı edildiğini söylemesi tesadüf değil. Zamanla, Adler olayının, Cumhuriyetlerin varlığının gerekliliğini sorgulamaya kadar varacağını düşünmek yanlış olmaz sanırım. Sonuç itibariyle Rusya Federasyonu demokrasiyle yönetilen bir ülke olduğunu ve dolayısıyla çoğunluğun kararlar vermesinden daha doğal bir şey olmadığı sonucuna varır bu iş...

Huaj İbrahim