Çerkes Olmak Yasak!

Epeyce bir süredir Türkiye’deki Kafkas kökenli TC yurttaşları arasında tartışılan bir konu da Çerkeslik konusu.

Kimdir bu Çerkesler?

Konuya uzak bireylere sorarsanız, Türkiye’de, Kafkasya’dan gelen herkes Çerkes’tir! Peki ama bu algı nasıl oluştu?

Cevap çok basittir: 1864 yılında yaşanan sürgün ile, o dönem Osmanlı olan bu topraklara gelenlerin büyük çoğunluğu, tarihte her dönem Çerkesya denen, Kuzey-Batı Kafkasya halkının yaşadığı topraklardan gelen Çerkesler idi. 

Daha sonra gelen göçler, Türkiye’de yaşamakta olanların Çerkes algısını değiştirmedi. Onlara göre, Kafkasya’dan gelen herkes Çerkes idi. Bu durum Çerkesleri çok da rahatsız etmedi. Onlar sözcüğün tam anlamıyla, geldikleri bu coğrafyada bir yaşam savaşı veriyorlardı. Kafkasya’dan gelen diğer guruplar da, büyük bir topluluğa “ait” sayılmanın verdiği göreli güvence ile ses çıkarmadı.

157 yıl sonra bu gün bazıları hala tüm Kafkasyalı’lara Çerkes diyorsa, burada bir sorun vardır! Bu, bunu söyleyenlere ait bir kimlik sorunudur. Kimlik sorunudur diyoruz çünkü gelinen noktada Abhaz (Abaza), Oset, Çeçen, Lezgi(Avar), gibi diğer topluluklar da artık kendi adları ile anılmak istiyor. Bu gün Kafkasya’da bir Abhaz, Oset, İnguş, Çeçen, Dağıstan (Avar) cumhuriyetleri vardır. Bu da bu halklara, yaşadıkları coğrafyalarda kendi adları ile anılma gücü, özgüveni sağlamıştır.

Bu gerçeklik ortada dururken hala herkese Çerkes demek de ne?

Rusya açısından da “sorun” aynı gibidir. Daha modern tarih yazımı başlamadan önce tarihçi Homer’in, Milet’li Hekataios’a (M.Ö.560-480) dayanarak anlattığı Kuzey Kafkasya’nın yerleşik halkı Kimmerler’in Çerkes olduğu varsayılmaktadır.

Kimmerler’in daha o dönemde Anadolu’ya geldikleri bilinmektedir. Daha sonra Bölgenin haritasını çizen Amasya’lı ünlü tarihçi, Jeolog Strabon da (M.Ö.63 M.S.23) doğu Karadeniz kıyılarındaki Kolhi’lerden söz ediyor. Her ikisinin de anlattıkları büyük ölçüde Çerkeslerin yaşam tarzlarına uymaktadır.

Ruslar açısından, Hindistan ile güneydeki İran’a doğru yayılmacılığın başlaması ile Kuzey Kafkasya ile Karadenizin doğu kıyıları önem kazandı. Burada karşılaştıkları ilk toplum Çerkesler idi. Onlar daha sonra bu halka ya “Dağlı”; ya da Çerkes dediler. Böylece yanlış bir algının oluşmasına politik açıdan da “katkı” sunmuş oldular.

Dilbilim açısından ise konu çok daha açıktır. 1800 yıllarda bölgeye giden, uzun yıllar araştırma yapan ünlü dilbilimci Julius von Klaproth konuya açıklık getiren kişidir denebilir. Kafkas Dilleri adı ile yayınladığı, Georg Interiano’nun 1509 yılında Çerkesler üzerine yazdıklarını eleştirdiği  kitapta (Halle und Berlin, in den Buchhandlung des Hallischen Weisenhauses, 1814) konuya kesin açıklık getiren şu açıklamayı yapmıştır:

“Şimdilik Çerkeslerin tarihi ile ilgili olarak buraya kadar anlattıklarım yeterlidir. Onların kökenine ilişkin, hiçbir katkı sağlamayan, masalımsı anlatılara değer vermemek gerekir. Çünkü O (G.Interiano), bu halk ile ilgili çok yanlış düşüncelere sahipti. Bunu da Tatarlar ile Abazaları Çerkes, Çerkesler’i de Tatar saymasından anlarsınız. Onun eski ile yeni Çerkesler üzerine dedikleri yanlış ve gülünçtür.

Her şeyden önce burada vurguladıklarımıza göre, Çerkesler kafkasya’nın yerleşik halkıdır, dışarıdan gelmemiştir. Onların dilleri de başlıbaşına  bir dildir, ne sözcükler; ne de dilbilimsel (Grammatik) olarak, başka bir dile benzemez.” (Age.S.233)

Bu konuyu tartışmak neden önemlidir?

Çerkesler açısından böyle bir tartışmanın, “kanıtlama” anlamında bir önemi yoktur! Ancak bir toplumun varlığının, diğer Kafkasyalılarca, devlet onayı da alınarak yadsınması, politik bir tutum olarak ikiyüzlü, inkarcı bir çizgiyi göstermesi açısından önemlidir.

Rusya Çerkesleri açıkça yaptığı Soykırım nedeniyle yok saymaktadır. Tüm Kafkasyayı “Çerkes” diye tanımlayarak, soykırım kanıtlarını yok etme hesabı içindedir. TC ise, öteden beri mahkum edildiği Ermeni Soykırımı konusuna eklenen Kürt “sorunu” yanı sıra bir de Çerkes “sorunu” ile uğraşmak istemediğinden, “Tüm Kafkas göçmenleri Çerkestir” söylemine sığınmaktadır.

TC açısından çok daha önemli bir açmaz da, Cumhuriyet tarihi ile ilgili. Bu günkü Cumhuriyet’, kuran kadroların inkar edilemez bir çoğunluğunun Çerkes oluşunu unutturmak, Türk-İslam sentezi ideolojisini kanıksatmak, TC devletini yöneten ulusalcı kadroların asıl görevi gibidir!

İşte bu noktada konu, Türkiye’de yaşayan Çerkesler’in bazılarının, eski korunma refleksi ile, bütünüyle a-politik bir tutum alarak, bu “Kafkas” sözcüğüne sarılmalarıdır. Bütünüyle sosyal-psikolojik bir tutum oluşu bir yana, Çerkeslerin rolünü inkar üzerine kurulmuş bir yalan tarihe ortak olmak anlamına gelebilecek bir tutum olarak, ciddi bir biçimde eleştirilmesi gereken bir tutumdur.  Devlet yanlısı iki yüzlü bir politikaya arka çıkmak, her “Çerkesim” diyeni, bölücülükle suçlamak, bir kibir belirtisidir.

Çerkes geleneğinde “Kibir” yoktur! Bizim geleneğimiz, “Otururken göze batmıyorsan, ayağa kalkıp kendini göstermeye çalışma!” ata sözümüze dayanır.

Nasıl ki Türkiye’de, Kafkasya’da , Oset, Çeçen, Abhaz, Avar, Karaçay…deniyorsa, bizim de kendimize Çerkes dememiz olağandır. Konuşurken bile “Annem Çeçen, babam Çerkes, Babam Çerkes, annem Abhaz..gibi” deniyorsa, konunun adını da koymak gerek: Biz Adigeyiz, Çerkesiz! 

Kafkas Federasyonu düşüncesi kuşkusuz olumlu, hoş bir idealdir. İnsanın idealleri olması da fena değildir. Ancak yazının başında da değindiğimiz gibi, Çerkes’e çerkesliğini yasaklamak da ne? Demek ki bazı toplumlar toplumsal kimliklerini pekiştirmek için çerkesliğe dayanıyorlar. Bu da sakıncalı değildir. Kimlik oluşumu sürecinde, evresinde her insanın yaşadığı bir şeydir.

Ama unutulmasın ki. “Yanlış bir özgüven, insanın önüne ulaşılması olanaksız hedefler koydurur!”

Kimse olmayacak işlerle uğraşmasın!