1547'de kurulan Çarlık Rusya'sı bir Moğol Devleti olan Altın Orda'nın parçalanmasından sonra hızla doğuya ve güneye doğru genişlemeye başladı. Bazı küçük çatışmalardan sonra, Kuzey Kafkasya'ya ilk olarak 1604'de saldırdı. Güçlü bir direnişle karşılaştı. Bu nedenle uzun bir süre Kuzey Kafkasya'ya saldırmaya cesaret edemedi.
Ama Katerina döneminde, 1763 yılında, Kabardey topraklarında Mozdok kalesini inşa ederek yeniden Kuzey Kafkasya'ya girdi.
MOZDOK KALESİ'NİN İNŞASI, RUS-ÇERKES SAVAŞLARI'NIN BAŞLANGIÇ TARİHİ OLARAK KABUL EDİLİR.
Çerkesler Çarlık Rusya'sına karşı kahramanca direndiler. Ama önce Kuzey Kafkasya'yı Gürcistan'a bağlayan Daryal geçidini ve Gürcü askeri yolunu kontrol etmek için Vladikafkas kalesini inşa eden, sonra Kuban ve Terek nehirlerinin kuzey yakasında Kazak yerleşim yerleri kuran Çarlık Rusya'sını durduramadılar.
Gürcistan, Osmanlı ve İran saldırılarına karşı korunmak için 1783 yılında Rusya'nın himayesi altına girmeyi kabul etti ve 1801'de Rusya İmparatorluğu tarafından resmen ilhak edildi. Böylece Rusya bölgede stratejik bir üs kazanmış oldu. Bundan sonra Çarlık Rusya'sının Çerkesya'daki faaliyetleri yoğunlaştı.
General Yermolov komutasındaki Rus ordusu önce bir dizi kale inşa etti. Ve bu kalelerden sürekli olarak vahşi saldırılar, baskınlar örgütledi. Amacı terör estirmek, böylece halkı yıldırmak ve Çerkesya'yı parça parça işgal etmekti.
1820'lerin başlarında Kabardey'in kuzey ovalarını ele geçirdi.
İran ve Osmanlı devleti ile 1826-1829 yılları arasında girdiği savaşlardan zaferle çıkınca Çerkesya'ya saldırılarını arttırdı.
Uzun süren savaşlardan sonra, 1840'ların başlarında, Rus ordusu ve donanması Karadeniz kıyısını kontrolüne aldı ve Çerkesleri dört bir yandan kuşattı.
1829 Edirne Antlaşması'na göre, Osmanlı'nın Çerkesya'yı, Rusya’ya ait bir bölge olarak kabul etmesi Rus-Çerkes savaşında bir dönüm noktası ve Osmanlı'nın Çerkes halkına attığı bir kazıktır.
Evet, Çerkesya bir devlet değildi, ama özgürdü. Üzerinde özgür Çerkes kabileleri yaşıyordu. Ekonomisi tarıma, hayvancılığa, el sanatlarına ve küçük sanayiye dayanıyordu. Çerkes tarımı ve el sanatları, özellikle altın ve gümüş işlemeciliği çok ileriydi.
Savaşlar nedeniyle bir ulusal pazar oluşmamış, kabile yaşamı aşılamamış, birleşme-uluslaşma girişimleri başarılı olmamıştı. Ama Çerkesya’da, komşuları dahil, benzeri dünyanın hiçbir yerinde bulunmayan, kökü yüzyıllar öncesine kadar giden demokratik ilişkilere dayalı geleneksel bir yaşam tarzı vardı.
Özellikle Karadeniz kıyılarında yaşayan Çerkes kabileleri, Şapsığlar, Natuhaylar, Abzahlar... demokratik/eşitlikçi bir yapıda idiler ve hiçbir zaman dış bir gücün yönetimi altına girmemişlerdi.
Yönetim organları “Xase”lerdi. Her köyde ve yörede birer Xase bulunuyordu. 1796 yılındaki devrim ile beylerin ayrıcalıkları tasfiye edilmiş, Xase'ler bütün ülkeye hakim örgütlenmelere dönüşmüşlerdi.
Çeçenya'da ve Dağıstan'da da Çarlık Rusya'sına karşı ciddi bir direniş vardı. Burada Şamil, işbirlikçileri ve feodal beyleri ezmiş, ama özgür-demokratik Xase'ler örgütleyen Çerkeslerden farklı olarak islami esaslar üzerinde, otoriter bir toplumsal örgütlenmeye gitmişti. Çok sert yöntemler uyguluyordu. Ve Baryatinski'nin topraksız köylülere toprak vermek gibi zekice uygulamaları ile birleşince, Şamil'in halk arasındaki desteği her geçen gün azaldı.
Her ne kadar Çerkesya'daki direniş ile birleşmeye çalışmışsa da, bunu başaramamış, Kuzey Kafkasya, Çarlık Rusya'sına karşı tek bir komuta altında birleşememiştir.
Şamil'in Rus-Çerkes savaşları ve Çerkes direnişi ile bağı, Çerkesya'ya gönderdiği naiblerinden, bu naiblerin etrafında bir araya gelen topluluklardan ibarettir. Şamil kesinlikle Rus-Çerkes savaşlarının ve Çerkes halkının özgürlük direnişinin lideri veya komutanı değildir.
Zaten 1859 yılında, Çerkesya'daki savaşın en kritik yıllarında teslim olmuştur.
Karadeniz'i kontrol etmek için başlayan Kırım Savaşı (1853-56) Rusya'nın yenilgisi ile sonuçlandıktan sonra imzalanan Paris Antlaşması'na göre Rus ve Osmanlı imparatorlukları Karadeniz'de askeri güç bulundurmama konusunda anlaştılar.
Çerkesya ise kendi kaderine, daha doğrusu Çarlık Rusya'sına terkedildi. Ve Ruslar bütün güçleri ile Kafkasya'ya yöneldiler.
General Baryatinsky komutasında 250,000 kişilik bir ordu kurmuşlardı. Önce Çeçenya'ya ve Dağıstan'a saldırdılar. 1859 yılında, halktan desteği de azalan Şeyh Şamil teslim oldu. Böylece Çerkesya Çarlık Rusya'sına karşı savaşta yalnız kaldı. Umutlar tükenmek üzereydi. Bu nedenle önce Şamil'in Çerkesya'daki naibi Muhammed Emin ve çevresindeki güçler teslim oldular. Sonra bazı Çerkes kabileleri Çarlık Rusya'sı ile anlaşmaya çalıştılar.
Ama Kafkas Ordusu Kurmay Başkanı General Milyutin, daha 1857’de, Çerkes sorununun çözümü için Karadeniz kıyısındaki Çerkes nüfusunun bir kısmının kuzeydeki Don bölgesine veya Osmanlı'ya sürülmesini, gizli bir raporla, Rus Savaş Bakanlığına önermişti. Neredeyse 100 yıl önceki Çariçe II. Yekaterina'nın vasiyeti de bu yöndeydi.
1860’da Çerkeslerin Karadeniz kıyılarından temizlenmeleri görüşü Rus yönetimince de benimsendi. 1861’de "zorunlu göç alanı" ya da "Çerkessizleştirilecek alan" büyütüldü. Abzax yöresini de içine alacak şekilde genişletildi.
Rus hükümeti "Çerkesya'nın Çerkessizleştirilmesi" görevini 10 Mayıs 1862'de General Yevdokimov’a ve onun komutasındaki Kuban Oblastı Askeri Yönetimi’ne verdi.
Maykop’un solundaki Şhaguaşe Irmağı ile Karadeniz ve kuzeyde Kuban Nehri ile güneyde Bzıb Irmağı arasında kalan alan Çerkes nüfusundan tamamen temizlenecek ve boşaltılan yerlere Rus-Kazak göçmenler yerleştirilecekti.
Yani neredeyse 100 yıldır süren savaşta boyun eğdiremedikleri Çerkesleri yok etmeye, İmparatorluğun başka bölgelerine veya Osmanlı topraklarına sürgün etmeye karar vermişlerdi.
Rus Ordusu Çerkesleri Osmanlı İmparatorluğu'na gitmeye zorlamak için sivil nüfusu terörize eden bu politikayı acımasızca uyguladı.
Dışarıdan hiç bir yardım almadan kahramanca direnen Çerkes halkı, son bir hamle yaparak 13 Haziran 1861'de Bağımsız Çerkesya Devleti'ni kurduklarını ilan ettiler ve tanınması için Londra'ya, Paris'e ve İstanbul'a elçiler gönderdiler.
Ama dünya Çerkesya'yı yalnız bıraktı...
Rus orduları sistemli bir şekilde Çerkes köylerini yaktılar, kadın çoluk çocuk demeden işgale ve sürgüne direnen Çerkesleri katlettiler. Atalarımızın binlercesi sürgün edilmemek için dağlara ve ormanlara çekildiler, 20 yıl daha kahramanca direndiler, ama soğuk, hastalık ve açlıktan bu dağlarda hayatlarını kaybettiler.
Rus ordusu hayatta kalan Çerkesleri Karadeniz sahillerinde toplayıp gemilere doldurarak Osmanlı topraklarına sürdü...
101 yıllık savaşın sonunda, Çerkesya'daki Çerkes nüfusunun % 95'i ya savaşta hayatını kaybetti, ya da Çerkesya'dan sürgün edildi.
Savaşta öldürülenler ve sürgünde ölenler dışında, bir ulusun kitlesel olarak topraklarından başka bir ülkeye sürülmesi, vatansızlaştırılarak bir ulus olarak ayakta kalma dinamiklerinin yok edilmesi kelimenin gerçek anlamıyla bir soykırımdır. Bunu tartışmaya bile gerek yok.
Rus ordusu ise 21 Mayıs 1864'de ( bugünkü takvime göre 2 Haziran 1864'de ) Krasnaya Polyana'da ( Kızıl Çayır ) bir askeri tören düzenledi, Kafkasya'nın işgalinin tamamlandığını ve "Rus-Kafkas Savaşı"nın sona erdiğini ilan etti dünyaya.
Çarlık Rusya'sına karşı Çerkesya'nın direnişi daha bitmemişti, dağlarda gerilla savaşı devam ediyordu, ama başarı şansı yoktu.
Bu gerilla savaşının Abhazya'da 1877-78 yıllarında Osmanlı'nın kışkırtması ile çıkan karışıklıklarla veya ayaklanmayla ve sonrasında Osmanlı'ya sürülen Abhazlarla/Abazalarla alakası yoktur.
Elbette Çerkesya Özgürlük Savaşı'na Çerkeslerin saflarında katılan, Çerkesya'nın halklarından Abazalar da Çerkeslerle birlikte sürgün edildiler. Ama "Abhaz Prensliği", 1810 yılında Çarlık Rusyasının koruması altına girmişti. Çerkesya'nın özgürlük savaşının bir parçası değildi. Ve Rusların ( bugünkü Abhazya Cumhuriyeti ) Abazalarını vatanlarından çıkartmak/sürgün etmek gibi bir politikaları yoktu.
1877 yılında 2000 veya 3000 kadar Abaza Trabzon’da toplanıp nizami Türk birlikleri refakatinde gemilerle Abhazya'ya çıkartma yaptılar. Bunlara çıkartma yapılan bölgedeki Abazalar da katıldı. Bir kaç Osmanlı gemisi, Sohum'u bombalayarak bu güçlere destek verdi. Toplam sayıları 4 veya 5 bin kadar olan Abaza müfrezeler Pitsunda, Sohum, Oçamçıra ve dağlık Tsebelda bölgelerini ele geçirdiler. Özellikle Hristiyanların dükkanlarını, köylerini ve villalarını yağmaladılar. Rus birliklerine ağır kayıplar verdirmeleri üzerine yerli Abazalardan yeni katılımlar oldu bu birliklere.
Ancak Tiflis’ten takviye Rus birlikleri geldi. Sonuç olarak 17000 kişilik bir Rus kuvveti karşı saldırıya geçti. Türkler Oçamçıra’yı, Gudauta’yı ve son olarak, üç koldan kuşatma altına alınan Sohum'u boşalttılar.
Ve Osmanlı birlikleri Abhazya'yı terk ederken Abhazlar da vatanlarından sürgün edildiler.
Savaşı resmen bitiren Ayastefanos anlaşmasına göre Kafkasya'daki Osmanlı güçleri ve taraftarları 3 Mart 1878 tarihinden itibaren 6 ay içerisinde Kafkasya'yı boşaltacaklardı.
Kısaca "93 Harbi" de denilen bu savaş sonrası ve Ayastefanos anlaşmasına göre Abhazya'dan sürülen ( sayıları tam olarak bilinmiyor ) Abazaların indirildiği limanlardan birisi de KEFKEN'dir.
Yani Kefken "93 Harbi" sonrası Abhazya'dan sürgün edilen Abazaların indirildiği bir liman ve bu sürgünde ölen Abazaların mezarlığıdır.
Eğer Çerkes Soykırımı ve Sürgünü'nü anmak için sürgün edilenlerin karaya ayak bastıkları başka onlarca liman-kara parçası var.
Mesela İstanbul-Beşiktaş...
Keza, "21 Mayıs 1864 Çerkes Soykırımı ve Sürgünü"nü "Kafkas Sürgünü" veya "Çerkes Sürgünü" diye tanımlamak doğru değildir.
Çünkü bu tanımda:
a) "Soykırım" gizlenmektedir.
b) Çarlık Rusya'sına karşı savaşı kaybeden bütün Kafkas halkları topraklarından sürülmemiştir.
Yine bu nedenle, 21 Mayıs 1864'ü "Çarlık Rusyasının zulmüne uğrayan Kafkas halklarının ortak-sembol bir anma günü" yapma çabaları boşunadır. Kafkasya'da bunun karşılığı yoktur.
Ve uluslararası yasalar böyle genellemelere izin vermiyor. Mesela "Serebnisca Soykırımı" diyor, ama Bosna Hersek soykırımı demiyor. Veya Hocalı'da bir soykırımından bahsediyor, ama bunu "Azerbaycan Soykırımı" olarak tanımlamıyor.
Çarlık Rusya'sı Kuzey Kafkasya halklarını boyunduruk altına almış, savaşta çok vahşi yöntemlere başvurmuş, zulüm yapmıştır. Ama Çerkesya'da bir etnik temizlik yapmış, Çerkes nüfusunu kırmıştır.
Ve özellikle 1856'lardan sonra "Çerkesya'nın Çerkessizleştirilmesi" bir politika olarak benimsenmiş, uygulanmıştır.
Ki Gürcistan da; Çarlık Rusya'sının Çerkesya'yı işgalini ve Çerkes halkının Çerkesya'daki nüfusunun ezici çoğunluğunu savaşta ve sürgünde yitirmesini 20 Mayıs 2011 tarihinde "Çerkes ( Adığe ) Soykırımı ve Sürgünü" olarak oybirliği ile tanıyarak Çerkes halkına "Sürgünde Halk" statüsü vermiştir.
Birilerinin "Kafkas Cephesi"nin ruhsal altyapısını güçlendireceği düşüncesiyle "Kafkas Soykırımı ve Sürgünü"ne dair belgeler aramalarına rağmen bu mümkün olmadı. Çıkan bütün belgeler "Çerkes Soykırımı ve Sürgünü"ne işaret etti.
Konuyla ilgili bilgi dağarcığımız geliştikçe, yaşananları daha doğru tanımlamaya başladık ve 21 Mayıs 1864'ü bir "Çerkes Soykırımı ve Sürgünü" olarak anıyoruz. Bu, dev bir ileri adımdır. Ama hala yapılacak çok şey var. Bunların başında Çerkesya'nın yeniden Çerkesleştirilmesi, yani vatana dönüş geliyor.
Bunun için, Çerkes Soykırımı ve Sürgünü'nü anma eylemlerini görünür kılmak, "vatana dönüş" talebimiz ile birlikte anlatmak gerekiyor. Çünkü ancak Çerkesya'nın yeniden inşası ile Çerkes Soykırımı ve Sürgünü politikaları iflas eder.
21 Mayıs'larda bu bilinci geliştirmek, vatana dönüş talebini bizzat muhattaplarına söylemek ve göstermek önceliğimiz olmalıdır.
Çerkesya Hareketi
16 Mayıs 2023
Facebook 
Twitter 
Pinterest 
Linkedin 
Tumblr 
vk 
Odnoklassniki 
Reddit 
Whatsapp
Google Bookmarks
