Mezmay Mağarası-Adığey…

Mezmay Mağarasında Neandertaller yaşıyordu.

Tüm bilim dünyasında da tanınan bir arkeolojik anıt olan Mezmay Mağarası Aziş Sıradağları'nda (Lagonaki yaylası) deniz seviyesinden yaklaşık 1300 metre yükseklikte yer almaktadır. 

En yakın yerleşim yeri olan Mezmay köyünün adını taşıyan (8 km uzaklıkta) mağara, "Dahovskaya-Lagonaki" karayolundan yürüyerek yaklaşık iki kilometre mesafededir.

Sukhoi Kurdjips Nehri vadisinde, nehir yatağından yaklaşık 150 metre yükseklikte, Jura dönemine ait dolomitlerden oluşan güçlü bir kayalık kuşak uzanır. İşte burada, karstik kökenli etkileyici bir kaya boşluğu olan Mezmay Mağarası bulunmaktadır. 

Mağaranın giriş yüksekliği 10 m, genişliği 15 m'ye kadar ulaşır ve mağara 35 metre derinliğe sahiptir.

1987 yılında arkeologlar L.V. Golovanova ve V.B. Doronichev'in liderliğinde Mezmay Mağarası'nda kazılar yapılmış ve orta paleolitik döneme ait Neandertal yerleşimi keşfedilmiştir.

Bilim insanları, Neandertallerin bu mağarada 90 ila 40 bin yıl önce yaşadığını belirlediler. Mağaranın kültürel tabakasının kalınlığı üç metreye ulaşmakta, kazılan alan yaklaşık 90 metrekaredir. 

Mağarada çok sayıda ateş çukuru, çeşitli şekillerde aletler ve iyi korunmuş büyük memelilerin kemikleri bulunmuştur. Kazılan alan yaklaşık 90 metrekareyi kapsamaktadır.

Mezmay Mağarası, Neandertal gruplarının konakladığı bir üs kampı olarak hizmet vermiş; mağarada bizon, geyik ve dağ keçisi avlayan avcı-toplayıcı gruplar yaşamıştır. 

Kazılarda çakmaktaşı, şist, kuvars, kuvarsit, kumtaşı gibi malzemelerden yapılmış çok sayıda av ve günlük yaşam aleti ile kazıyıcılar, bıçaklar, baltalar, sivri uçlar, keski ve diğer aletler bulunmuştur.

Mezmay Mağarası'na büyük ün kazandıran, içinde bulunan üç Neandertal kalıntısıdır.

1993 yılında arkeolog L.V. Golovanova, en eski kültürel tabakada (73-63 bin yıl önce) 1-2 haftalık yeni doğmuş bir Neandertal bebeğinin iskeletini bulmuştur. 

Bu, en genç yaşta ve 141 kemikten oluşan benzersiz bir tam iskelete sahip tek yeni doğmuş Neandertal örneğidir. Şu anda dünyadaki en genç ve en eksiksiz Neandertal iskeletidir. 

İskeletin konumuna bakarak bilim insanları, bebeğin gömüldüğünü, yani Neandertallerin ölülerini gömme kültürüne sahip olduğunu varsaymışlardır.

Aynı tabakada, 73-60 bin yıl önce yaşamış, 5-6 yaşlarında bir Neandertal kız çocuğuna ait bir diş bulunmuştur; bu çocuk, ilk bebekle ortak genetik ataya sahiptir. En geç tabakada (yaklaşık 40 bin yıl önce) ise 1-2 yaşlarında bir erkek Neandertal çocuğuna ait 24 kafatası parçası bulunmuştur.

Bulunan üçüncü çocuk, mağaranın önceki sakinleriyle ortak genetik ataya sahip değildi; Avrupa'da 70-40 bin yıl önce yaşamış Neandertallere (Almanya, Belçika, Fransa, Hırvatistan) yakındı. 

Bu ilginç genetik araştırmalar, Neandertallerin çok uzun mesafelere göç ettiğine dair çıkarımlar yapmamıza olanak sağlamaktadır.

Mezmay Neandertal kalıntıları, benzersiz korunma durumu sayesinde "Neandertal Genomu" projesine katılabilen Rusya'dan tek örnektir.

Mezmay Mağarası'nın rekonstrüksiyonu, Neandertal bebeğinin iskeleti ve paleolitik döneme ait arkeolojik eserler, Adige Cumhuriyeti Ulusal Müzesi'nde (Maykop şehri) "Kuzeybatı Kafkasya'da Taş Çağı" sergisinde görülebilir.

Mezmay Mağarası'ndaki kazılar hâlâ devam etmekte olup, arkeolojik sezon gelecek yıla kadar durdurulmuştur. 

Mağaranın girişinde siyah bir film ve taşlarla özenle korunmuş derin bir çukur var. Nemli ve karanlık mağaradan, altın sarısı Ekim manzarası ve Lagonaki sıradağlarının yumuşak zirveleri görülüyor. Burada, her birimizde yüzde iki oranında ilkel genlerini bırakan gizemli Neandertallerin hangi koşullarda yaşadığını hayal etmek mümkündür.

Adige Rehberi, Ekim 2025.