Eğitimli, Zeki ve Cesur Dağlı, Hatukşokue Gazi

Bu yıl, Kabardey eğitimci ve öğretmen, çevirmen, folklorcu, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısının ilerici halk figürleri temsilcilerinden biri olan Hatukşokue Gazi'nin vefatının 125. yılı anılıyor.

Çerkes - Adığe folklor biliminin temellerini attı ve Kuzey Kafkasya'daki eğitim çalışmalarının organizatörü, ilk Adıge alfabelerinden birinin yazarı olarak tarihe geçti. Ayrıca Nart destanının Kabardey dilinde ilk yayınlarının da yazarıdır.

Geleceğin eğitimcisinin hayatı neredeyse doğduğundan itibaren zor koşullar altında geçti. Bir subayın oğlu olan Hatukşokue Gazi, Kabardey'de tanınmış bir prens aileye mensuptu, ancak zengin akrabalarının aksine o yönetici bir prens değildi ve kendisine miras bile verilmemişti. Gazi'nin annesi o daha çocukken öldü ve babası, oğlunu akrabalarına bırakarak Türkiye'ye taşındı. Görünüşe göre çocuğa karşı sıcak hisleri yoktu, ama onlara haklarını vermeliyiz - çocuğu dağlı çocuklar için özel bir yatılı okul olan Stavropol spor salonuna gönderdiler.

Bu eğitim kurumu 1837 yılında Kafkas idari aygıtının yetkililerini eğitmek için kuruldu ve Kafkas aydınlarının gerçek bir demirhanesi haline geldi. Yıllar geçtikçe, spor salonunun duvarlarından Oset edebiyatının klasiği Kosta Khetagurov, Çerkes yazar Adil-Girey Keş ve Balkarlı müzisyen Sultan-Bek Abaev gibi ulusal kültürün ilerici isimleri ortaya çıktı.

G. Hatukşokue'nun bu spor salonundaki eğitim yıllarının, imparatorluğun en iyi eğitim kurumlarından birine dönüştüğü en ileri yükseliş dönemine denk gelmesi dikkat çekicidir. Stavropol spor salonunun duvarları içinde edinilen bilgi, Hatukşokue Gazi Atazhukin'in daha sonra başarılı bir şekilde eğitim faaliyetlerine katılmasına olanak sağladı.

Güçlü bir ailenin yoksul bir kolunun temsilcisi olan Gazi Hatukşokue, üniversitede eğitimine devam etme imkanına sahip değildi ve Nisan 1859'da on sekiz yaşındaki genç, Kafkas Ordusu'nda askere gitmek zorunda kaldı. Ancak askeri kariyer onu cezbetmedi; giderek daha sık öğretmenlik yapmayı düşündü.

1862 yılında G. Hatukşokue, Kafkas Ordusu ana karargahındaki komisyon başkanından okuma yazma bilmeyen halklar için alfabe derlemek üzere bir işbirliği teklifi aldı. Bu öneriyi tereddüt etmeden kabul eder ve 1864'te Hatukşokue, Kabardey alfabesini ve “Kabardey'de yazının tanıtımına ilişkin görüş” projesini komisyona sunar.

Eğitimin evrensel olması ve öğretimin ana dilde yapılması gerektiğine derinden inanıyordu. Aynı zamanda Atazhukin, ana dilin yazı dilinin yalnızca eğitim amaçlarına hizmet etmesi değil, aynı zamanda "halkın günlük ihtiyaçlarına" pratik bir şekilde uygulanması, yani resmi dil haline gelmesi gerektiği fikrine varıyor. En azından yerel yönetimlerde yazışmalar.

1865 yılında arama emri subayı Hatukşokue, Kuzey Kafkasya'da ilk pedagoji okulunun açılması için çalışmaya başladığında, askeri yetkililer bir nedenden dolayı bunu engelledi. Ve Gazi, yardım talebiyle önemli bir idari görevde bulunan hemşehrisi Kodzoko'ya dönüyor. Terek bölge başkanlığına bir mektup göndererek şu ifadeleri kullandı: "İlk adımda bu tür zorluklarla karşılaşan bu faydalı konuyu düzenlemenizi sizden rica ediyorum."

Bu dilekçeye dayanarak Gazi, yalnızca bir yıl süren pedagoji kurslarının başkanlığına atandığı Nalçik'e önerildi - bölge idaresi ne kurslara ne de mezunlarına herhangi bir destek sağlamadı. Aynı dönemde, Terskie Vedomosti gazetesinin sayfalarında, St. Petersburg askeri kantonist taburunun öğretmeni Timofey Makarov ile Kabardey yazısının yaratılmasının zaman ve çaba kaybı olduğunu savunan bir tartışma yürüttü. Birkaç gazete sayısı boyunca süren tartışma, G. Hatukşokue'nın zaferiyle sonuçlandı; Makarov, rakibinin gücünü, hazırlığını ve özgüvenini fark ederek, eğitimli, zeki ve cesur dağlıya teslim olarak sessiz kalmayı seçti.

1869 yılında Hatukşokue Gazi, o zamanlar Kuzey Kafkasya'nın idari, ekonomik ve kültürel merkezi olan Vladikavkaz'a Terek bölgesi başkanının emrine atandı. Ancak rutin işler Gazi'nin ilgisini çekmez ve önce Nalçik taburuna, ardından da katip olarak Umanskaya köyüne transfer olur.

Bu dönemde folklorla uğraştı ve Nart destanının kayıtlarını “Kafkas Dağlıları Hakkında Bilgi Koleksiyonu”nda yayınladı. “Kabardian Antiquity” dergisinde Andemirkan ve Sozyrykho ile ilgili öykülerin yanı sıra “Babanın Vasiyeti”, “Hain Karısı”, “Goasha-Maho”, “Kan İntikamcısı Abadzekh”, “İki Dost” öyküleri yayınlanıyor. Araştırmacılar, Gazi Hatukşokue'nun bu eserleriyle Çerkes-Adığe bilimsel folklorunun temelini attığına inanıyor. Hatukşokue Gazi Atajhukin sayesinde dünya edebiyatının klasiklerinden eserler ilk kez Kabardey dilinde duyuldu. G. Hatukşokue'nın edebi ve eğitimsel faaliyetleri, ulusal kültür tarihinde bir iz bırakarak onun bir parçası ve mirası haline geldi.

Gazi Hatukşokue, sosyal ve eğitimsel işlerden dolayı sık sık hizmetten uzaklaşıyordu ve hizmetinde yalnızca yüzbaşı rütbesine ulaştı. Buna göre, emekli maaşı çok düşüktü ve bu da onun mali durumunu hemen etkiledi. Hatukşokue mütevazı, ticari işleri olmayan bir insandı; halkın eğitimiyle ilgili sayısız dilekçesinde tek bir kişisel istek veya şikayet yoktu. 1886 yılında yüzbaşı rütbesi ve küçük bir emekli maaşı ile emekli olan Gazi, II. Atazhukino (Hatukşokuey) köyüne yerleşti. Hizmetten emekli olduktan sonra kamusal hayata aktif olarak katılıyordu ve eğitim faaliyetleriyle tanınan Nalçik Yardım Derneği'nin üyesi idi. 58 yaşına gelmeden ciddi bir hastalık nedeniyle hayata gözlerini yumdu. Gazi'nin son isteğini yerine getiren köylüleri, onu memleketinde toprağa verdiler.

Anna ASANOVA

Kaynak: KBR PRAVDA