Илъэсыкıэ Мафе Къышъуфакıу! Çerkes Yeni Yılımız Kutlu Olsun! Newroz Piroz Be!

#9265 Ekleme Tarihi 20/03/2023 01:15:18

“Mutluluk ve iyilik getirerek evimize gir,

hastalıklar bize uğramasın

ve sakin gökyüzü üzerimizde parlasın.

Ocağımız yiyecek dolu olsun,

ve gönlümüzün istediği her şey elimizde olsun.

Gelen yılın hepimize hayırlı olması için,

hep birlikte ‘amin’ diyelim…”

Bu “Хъуэхъу“ (huohu) ile girerdi Çerkesler yeni yıla ve gün boyu kutlarlardı… Çerkes Halk Takvimi’ne göre Yeni Yıl, "Гъэрэ щlырэ щызыхэкl", 21 Mart gecesi başlar. Bunun astronomik bir temeli vardır ve ilkbahar ekinoksu ile ilişkilidir. 

Gün boyu gecenin süresine eşit olduğunda, gün bu noktadan itibaren o doğanın yeni bir döngüsünün başladığı anlamına gelir. Gün doğumu noktasını izlemek için „Вагъуэбэ щlым къыхэкlащ“ gibi özel megalitik yapılar inşa edilmiştir. 

22 Mart, yeni yılın ilk günüdür. 

Çerkeslerde ( Adıgelerde ) bugün, "toprağın canlandığı”, “yazın kışı yendiği”, “kışın ve yazın ayrıldığı” inancı vardır. 

Yeni Yıl kutlamaları 21 Mart akşamı, bir habercinin, katırın üzerinde köyü dolaşıp, yeni yılın gelişini müjdelemesi ile başlardı. Haberci halkın bayramını kutlayarak, yaşlı genç herkesi ertesi gün güneş doğmadan kutsal ağacın, "çığıvucun" ( dans eden ağaç ) yanında toplanmaya davet ederdi. 

Aynı akşam genç erkekler ve kızlar toplanır, içinde yeni yıla övgüler düzülen, iyi ürün umudunun anlatıldığı tören şarkıları söyleyerek ellerinde meşalelerle evden eve dolaşırlardı. Herkes gençleri coşkuyla karşılar, onlara tatlılar sunar ve girilen yeni yıl için iyi dileklerini iletirlerdi. O gece kimse uyumaz, geceyi ayakta geçirirdi. 

Ocaklarda ateş yakılır, evlerin küçük pencerelerinden sokağa ışık sızardı. Sabaha karşı halk şarkılar söyleyerek toplu halde “dans eden ağaca” doğru yürümeye başlardı. 

Yeni yılın refah geçmesi için bu ilk gün, ( Тхьэлъэlу ), özel bir söyleyiş/marş veya “Хъуэхъу” vardı. Bu “Хъуэхъу” şöyleydi:

ИлъэсыщIэ хъуэхъу:  

Ди Тхьэ, Тхьэшхуэ! 

Ди Тхьэ закъуэ! 

Уафэри щlылъэри зезыгъакlуэ 

Тыгъэшхуэр къызыбгъэдэкl. 

Щымыlэр хэзыгъахъуэу 

Телъыджэр зи lэужь. 

Псори зыщыгугъуу 

Зыми щымыгугъыж, 

Къэхъури зэлъэlуу 

Зыми емылъэlуж

Ди Тхьэ, 

Зы Тхьэ,

Тхьэшхуэ!

Хъуэхъур дибэу, дыбагъуэу, 

Губгъуэу диlэр бэвылъэу, 

Лъэуджыджэ тхэмыту, 

lей тхэтыныр ди жагъуэу, 

Ди жагъуэгъухэр зэгуэпу, 

Ди япэ идгъэщ щымыlэу,

Ди фlыгъуэр здэдгуэшу, 

Гукъеяуэр здэтшэчу. 

Дищl бэвылъэр темыкlыу, 

Ди пщащэхэр щlыкlафlэу, 

Ди щlалэфlхэр лlы хахуэу, 

Ди lуэху дэна ямыщlу, 

«lуэху щlэн» жаlэм къэжану, 

Пэрытыныр и хьэлу, 

Хьэгъуэлlыгъуэр яублэу, 

Бланэм хуэдэу къарууфlэу, 

Мафlэм хуэдэу къэмыскlэу, 

Ди щlэблэр ефlакlуэу, 

Ди нэхъыжьхэр тхуэузыншэу, 

lэнэм щысым тхьэмадэфlу, 

Хасэм хэтым гуащlафlэу. 

Фlыгъуэ дыщымыщlэу,

Щlэм дигъэгуфlэу, 

Хъугъуэфlыгъуэхэр ди бащэу – 

Илъэсыщlэр етхьэкlыну 

Тхьэшхуэу дыкъэзыгъэщlам жиlэ!

Kocaman gövdesini ancak birkaç kişinin el ele tutuşarak sarabildiği kutsal ağaç, "çığıvuc", önceden rengarenk kumaş parçalarıyla, oyuncaklarla ve mutlaka evcil bir hayvanın yüzülerek gerilmiş yaş derisiyle süslenirdi. 

Orada toplanan herkes yüzü doğuya, güneşin doğduğu yöne dönük olarak dururdu. Köyün en saygın yaşlılarından biri, bir elinde haluj ( peynirli börek ), diğer elinde „мэхъсымэ“ ( Machsıma: darıdan yapılan sarhoş edici bir içki ) dolu bir boynuz kadeh olduğu halde öne çıkar, iki tarafında da biri kız diğeri erkek iki genç bulunurdu. 

Herkes ellerini güneşe doğru uzatır, yaşlı adam ise doğan güneşe bakarak yeni yıl onuruna bir “Хъуэхъу“ ( iyi dilek konuşması ) yapardı:

“Mutluluk ve iyilik getirerek evimize gir, 

hastalıklar bize uğramasın 

ve sakin gökyüzü üzerimizde parlasın, 

ocağımız yiyecek dolu olsun 

ve gönlümüzün istediği her şey elimizde olsun. 

Gelen yılın hepimize hayırlı olması için ‘amin’ diyelim.”

Bu konuşmadan sonra törene katılanlar gruplar halinde dağılarak otururlar, çantalarından yiyecekleri çıkarır, yeni yılı "houhu"larla hayırlayarak yiyecekleri yerler ve „мэхъсымэ“ ( Machsıma ) içerlerdi. 

Sonra el ele tutuşarak halka şeklinde, „wuc“ denilen tören oyununu oynar, yeni yıl şarkısı söyler, gençler de atlarla yiğitlik gösterileri yapardı. 

Başka bir anlatıma göre, 22 Mart sabahı önce bir nehir veya dere kenarında abdest alınır, sonra, Тхьэлъэlу günü, özel bir söyleyiş/marş, “Хъуэхъу” ile başlardı. 

Daha sonra açık alanda bir ateş yakılır, bu açık ateşte kadınlardan biri koyunun kuyruk yağını ateşin içine damlatır, hayvansal yağ için de başka bir parça ısıtırdı. Burada tuhaf bir koku yayılırdı. Bu yapılırken de özel bir söyleyiş/marş “Хъуэхъу“ seslendirilirdi:

“Мы жьэрымэр

Адыгэ унагъуэхэм,

Адыгэ жилагъуэхэм,

Адыгэ Хэкум имыкlыу;

Ху жилэрэ мафlэ жылэрэ кlуэдыжыху,

Лъэпкъ узыншэу мы щlыгум дызэхэзекlуэну

Тхьэшхуэу дыкъэзыгъэщlам жиlэ!”

Bundan sonra hazırlanan üç ayrı pasta kıdemli kadın tarafından törenle kesilirdi. Bunun için de özel bir söyleyiş/marş, „Хъуэхъу” vardı:

“Мы хьэлджеищыр Дыгъэм и плъыфэщ, Дыгъэм и нэзырэ и бзийрэ псоми къалъысыну Тхьэшхуэу дыкъэзыгъэщIам жиlэ!”

Sonra samandan daire yapılır, bu daire yüksek bir direk üzerine monte edilir ve bu samana hayvansal yağ damlatılarak ateşe verilirdi. Bu tören için de özel bir söyleyiş/marş, „хъуэхъу“ vardı:

“Нобэ гъэрэ щlырэ зыхокl Нобэ Илъэсыщlэ дытохьэ. Дыгъэм и хуабэрэ и нэхурэ Нэхъ щlагъэхуэбжауэ къитыну Тхьэм жиlэ!”

Son aşamada, hep birlikte geleneksel yemekler yenir, bugün için hazırlanan özel tören içeceği “мэхъсымэ” ( Mahcsıma) içilir ve tören, kutsal çember dansı, „wuc”, ile tamamlanırdı. Ama herkes evinde gün doğana kadar devam ederdi yeni yılı kutlamaya. 

Bu vesile ile Türkiye'de ve Suriye'de yaşanan deprem ve sel felaketlerinde hayatlarını yitirenlere bir kez daha Allah'tan rahmet ve yakınlarına başsağlığı diliyoruz. 

Yeni Yılın herkese yeniden hayata tutunma gücü vermesi dileğiyle; 

ИлъэсыкIэ хъяр шъутехь, ныбджэгъухэр! 

Yeni Yılımız Kutlu Olsun! 

Newroz Piroz Be!

Çerkesya Hareketi, 20 Mart 2023

Bakış Açımız
Diğer Haberler
  • facebook sharing buttonFacebook
  • twitter sharing buttonTwitter
  • pinterest sharing buttonPinterest
  • linkedin sharing buttonLinkedin
  • tumblr sharing buttonTumblr
  • vk sharing buttonvk
  • odnoklassniki sharing buttonOdnoklassniki
  • reddit sharing buttonReddit
  • whatsapp sharing buttonWhatsapp
  • googlebookmarks sharing buttonGoogle Bookmarks