Yapay Zekaya Sorduk: RF’de Yaşayan Çerkeslerin Farklı Etnik Kimliklerle Anılmasının Sebepleri Neler?

Yapay Zekaya Sorduk: “Rusya Federasyonu’nda Yaşayan Çerkeslerin Kabardey, Adıgeyli, Çerkes ve Şapsığ olarak farklı etnik kimliklerle anılmasının sebepleri nelerdir?”

Bu ayrımın temel nedeni tarihî, siyasî ve idarî bölünmelerdir. Çerkesler (Adıgeler), tarih boyunca büyük bir topluluk olarak yaşadılar, ancak Rusya’nın Kafkasya’yı işgalinden sonra farklı bölgelere dağıldılar ve ayrı kimlikler altında anılmaya başladılar. İşte bu ayrımın nedenleri:

1. Tarihî ve Coğrafî Faktörler

Eskiden Çerkesler, birbirine yakın ama farklı lehçelerde konuşan kabilelerden oluşuyordu: Kabardeyler, Şapsığlar, Abzehler, Bjeduğlar, Hatukaylar, Natuhaylar, vb. 1864’teki Büyük Çerkes Sürgünü sonrasında Çerkeslerin büyük bölümü Osmanlı topraklarına (Türkiye, Suriye, Ürdün, vb.) sürgün edildi. Kalanlar ise Rus yönetimi altında farklı bölgelerde kaldılar.

2. Sovyetler Birliği’nin Bölme Politikası

Sovyetler Birliği, “böl ve yönet” politikasıyla Çerkesleri tek bir ulus olarak tanımak yerine, onları farklı milliyetler olarak kaydetti ve farklı bölgelerde özerk cumhuriyetler kurdu:

Kabardeyler → Kabar-Balkar Özerk Cumhuriyeti (Bugünkü Kabardino-Balkarya)

Adıgeler → Adıge Özerk Bölgesi (Bugünkü Adıge Cumhuriyeti)

Çerkesler → Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesi (Bugünkü Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti)

Şapsığlar → Krasnodar Kray’a bağlı olarak bırakıldı, kendi özerklikleri bile olmadı.

Bu şekilde, tek bir Çerkes ulusu farklı isimlerle anılmaya başlandı. Oysa hepsi Çerkestir ve dilleri de aynıdır.

3. Lehçesel Farklılıklar Büyütüldü

Kabardeyce ve Adıgece (Şapsığ, Abzeh, vb.) arasında bazı fonetik ve gramer farkları vardır. Ancak Sovyetler bunları ayrı diller gibi gösterdi ve iki farklı yazı dili oluşturdu:

Kabardeyce (Къэбэрдей Адыгэбзэ)

Adıgece (Адыгэбзэ)

Halbuki bu lehçeler birbirine çok yakındır ve rahatça anlaşılır. Ama farklı alfabeler ve okullar kurularak bu ayrım derinleştirildi.

4. Kimlik Politikaları

Sovyetler ve sonra Rusya, Adıgeleri (Çerkesleri) birleşik bir halk olarak görmek istemedi. Çünkü birleşik bir Çerkes kimliği, güçlü bir millî bilinç yaratabilirdi. Bu yüzden Kabardey, Adıgeyli, Çerkes ve Şapsığ kimlikleri ayrı ayrı vurgulandı.

5. Günümüzde Durum

Bugün, Rusya’da yaşayan Çerkeslerin çoğu bu ayrımların yapay olduğunu biliyor ve birleşik bir Çerkes (Adıge) kimliği üzerinde daha çok duruyorlar. Ama resmî olarak hâlâ farklı etnik gruplar gibi kabul ediliyorlar.

Yani bu ayrımın sebebi tarihî, siyasî ve idarî süreçlerin sonucudur. 

Ama gerçek şu ki Kabardeyler de, Adıgeliler de, Karaçay-Çerkes’teki Çerkesler de, Şapsığlar da aynı halktır: Çerkesler (Adıgeler)!”