Şeşen «Щэщэн» Dansının Gizemi

Çerkes Diasporası Kafkas Mirasını Nasıl Korudu ve Yeniden Yorumladı

Halk dansının tarihi genellikle sadece hareketler ve melodiler değil, aynı zamanda bütün halkların, onların göçlerinin, karşılaşmalarının ve kültürel alışverişlerinin tarihidir. 

Böyle karmaşık kaderlerin parlak bir örneği, Türkiye, Suriye, Ürdün ve İsrail'deki Çerkesler (Adığeler) tarafından iyi bilinen, ancak uzun süre tarihî anavatanları Kafkasya'da neredeyse unutulmuş olan «Щэщэн» dansıdır.

«Щэщэн» nedir ve neden gizemlidir? 

«Щэщэн», Çerkes diasporasında büyük popülerliğe sahip çift kişilik bir danstır. Adı, kökeni ve hatta koreografisi hem bilim insanları hem de kültürün taşıyıcıları arasında tartışmalara yol açmaktadır.

Ana soru: Bu isim nereden gelmektedir? Birkaç teori vardır ve her biri halkın tarihini farklı şekilde yansıtır.

* «Çeçen izi»: En yaygın hipotez, ismin «Çeçenler» dış etnoniminden türediğini savunur. Adığelerin sürgünde Çeçen danslarının enerjik ve coşkulu tarzını taklit ederek bu dansı yarattığı düşünülür. Bu, Kafkas halklarının sürgünde dayanışmasının bir saygı ve sembolüydü.

* Adığe kökenleri: Diğer görüşler yerel kökeni savunur. Bir efsaneye göre dans, parmak uçlarında dans etme yeteneğiyle ünlü dansçı Щэщэн Uджуху'nun adını taşır. 

* Başka bir versiyon ise ismi «üç kez koşmak» anlamında yorumlar; bu da dansın koreografisini yansıtır: Kız hızla daire içinde dansı yönetirken erkek zar zor onu takip eder.

* «Atlı» versiyon: Ayrıca, bozulmuş «шэшэн» kelimesinin «шычэн» — «at dansı» kelimesinden geldiği görüşü vardır. Bu teori, atlı bir binicinin düğün halkasına ani bir şekilde girerek törenin akışını bozduğu eski ritüellerde yankı bulur.

Kafkasya'da unutulup diasporada neden korundu?

19. yüzyılın ikinci yarısında Adığelerin Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu'na kitlesel göçü (muhacirlik) trajik bir dönüm noktası oldu. Yeni vatanlarında, sert sosyo-kültürel baskılar altında, diaspora kimliğini korumaya çalıştılar. Ancak paradoksal olarak, evden uzakta bazı kültürel biçimler korunup gelişti; bunlardan biri de «Щэщэн» dansıdır.

Türkiye, Suriye ve diğer ülkelerde bu dans sadece bir eğlence değil, sadece Adığeler için değil, aynı zamanda Abhazlar, Osetler, Karaçaylar ve Çeçenler gibi diğer Kafkas halkları için de güçlü bir sözsüz iletişim ve dayanışma aracı haline geldi. «Щэщэн», ortak kutlamalarda sürgündeki herkesin anlayabileceği evrensel bir dile dönüştü.

Dansın hibrit doğası: içinde ne kadar Çeçen, ne kadar Adığe var?

Diasporada dansı izleyen koreograflar, onun benzersiz hibrit karakterini vurgularlar.

* «Çeçen» başlangıcı, erkeğin duygusal yapısında, ani ve coşkulu hareketlerinde, ellerin karakteristik hareketlerinde ve omuzların kaldırılmasında kendini gösterir.

* «Adığe» başlangıcı, kızın görkemli ve akıcı dans tarzında, bacak pozisyonları ve hareketlerinde, ayrıca kompozisyonda sezilir. Çeçen geleneğinin aksine, inisiyatif her zaman erkekteyken, «Щэщэн» dansında lider genellikle kadındır. 

Dahası, bir dans içinde partnerler değişebilir; bu, Çeçen kültüründe kesinlikle düşünülemezdi ve bazen gençler arasında çatışmalara neden olurdu.

Bilim insanları bu tür süreçlere «plikativite» adını verirler — kültürel etkileşim sonucu, farklı sistemlerin özelliklerinin açıkça görüldüğü, ancak bütünlüklü ve özgün yeni bir fenomenin doğması.

«Щэщэн» dansı sadece bir dans değildir. Bu, sürgün trajedisini, Kafkas kültürlerinin karşılıklı etkisini ve halkın mirasını en zor koşullarda koruma ve yaratıcı biçimde yeniden yorumlama yeteneğini anlatan canlı bir tarihin izidir.

Onu incelemek, kültürel geleneklerin nasıl doğduğunu, unutulduğunu ve yeniden keşfedildiğini anlamanın anahtarıdır; bu gelenekler halkları zaman ve mekân boyunca birbirine bağlar.

Адыги. RU