ÇERKES KIYAFETİNİN TARİHİ HİKAYESİ II - Адыгэ шъуашэм итхыд

- Öldürmeyesin - dedi ihtiyar, iyi değil diyorlar. - Bunda bir şey var! Oğul babayı dağdan atmadan, biraz ilerleyip, mağarası olan yerde saklayarak, ateşini de yaktı ve evlerine döndü. Her gün yiyecekle beraber babasının istediği alet edevatları gizlice getiriyordu. Kahir, mağaradan fazla uzaklaşmadan avlanıyordu, kendi kendine oyalanacak işler yapıyordu. İhtiyar, oturduğu mağaradaki taşlardan süzülen damlalardan oluşan sütunları pırıl pırıl temizliyor, düzenliyordu. Sivri taşlardan kamalar, kılıç aksesuarları yapıyordu. Vurduğu yaban domuzlarının derilerini kurutuyordu, elbiseler, şapkalar, çizmeler, hazırlar, kemerler yapıyordu. Kendisi de bunları değerlendirip, giyiyordu. Mağarayı paltolarla örtüp sıcacık yaptı. Geyik boynuzlarında kama, kılıçlar, asılıydı, değişik shıcepshıne(keman), kementler de duvarda asılıydı. Birkaç yıl geçtikten sonra bilinmeyen bir ulusa ait insanlar köye saldırıp, köyü ele geçirdiler. Mal, mülkleri üretimleri yağmaladılar. Ocak ateşlerini de döküp söndürdüler. Köy etrafı da ellerindeydi. Açlık ve soğuk insanları hareket edemez hale getirdi, esir olarak götürülmek üzere hazırlık yapılıyordu. Bir gün oğul, alışkanlık olmayan bir biçimde, daralmış ve yanında yiyecek olmadan babsının yanına geldi, köyün başına gelenleri de anlattı. “İnsanların umudu yok oldu. Kadınlar, çocuklar ağlıyor, yırtınıyorlar, Tha(tanrı)ya yardım etmesi için dua ediyorlar. Erkekler de ne yapacaklarını bilmeden birbirlerine danışıyorlar... Sen ne dersin baba, ne yaparsak olur?” Kahir, bir şey demeden epeyce düşünerek oturdu, deri torbaya kuru et doldurup, oğluna verdi: “Benim dediğim değil oğlum, köyün dediği önemli. Git insanlara yemek yedir. Savaşabilecek durumda kalan insanları hazırla. Ben de çok uzaktan olmadan peşinde olacağım. Gelince birilerine tavsiyede bulunuruz...” Oğul; “Baba onlara yaklaşabilme durumu mümkün değil. Köyün giriş çıkışı denetimleri altında. Ben de dağ zirvesinden zorla geldim.” Kahir oğlunu yola gönderirken ikinciyi söyledi; “Geçmem olur biter. Git dediklerimi yap. Ben mağaradan geleceğim. Gelince de ne yapacağımızı konuşuruz.” İhtiyar kırmızı Cıye(kiyafetini)yi giydi, hazırlara(fişeklikler) birer kor koydu, yamçıyı giyip mağara yoluna yöneldi. Akşam üzeri Kahir'in oğlu köye vardı. Eti insanlara dağıttı, beraber hareket edecek kişileri ayarladı. Gurup birbirine danışarak bekliyordu... Gruptan birisi; “Alet-edevatları, silahları da topladılar. Şimdiki savaş şekli değişti, çıplak elle başarılabilecek pek bir şey yok. Pratik bir yöntem bulmak gerekli. Büyüklerimizi de dağdan atarak bitirdik. Danışacağımız büyüğümüzde kalmadı... Kahir olsaydı bir şey düşünürdü. Her konuda pratik uzmandı.” Dedi. Diğeri; “O geleneği durdurmak gerekir. Yaşlın olmadan düşünceyi nereden bulacaksın.” Dedi. O anda, kimse fark etmeden, taş altından çıkmış gibi ses soluk çıkarmadan, yaşlı biri karşılarına çıktı. Zayıf ihtiyara herkes baktı. Tanımadıkları kişi olağan üstü giyimliydi. Tüylü şapka zayıf yüzle birleşince sakalla birleşikmiş gibi oluyordu. Destek aldığı bastonu üzerinde güneş ışınları oynaşıyordu... Sırtında da yayı asılıydı. Uzun yamçısını üzerinden attı. Kırmızı Cıye, göğsünü kaldıran iki taraflı hazır(fişeklik) göründü. Kemerinde kama, farklı alet edevatlar takılıydı. Topuğu olmayan ayakkabılara yumuşak tozluklar iniyordu. Tozlukla sarılı bacaklarına birer birer kendini vererek, biraz sallanarak, ihtiyar çökmüş gözleriyle ortalığa bakıyordu. Gözünden mutluluk akıyordu. Kıyafeti hayretle izlenerek, kendisini de tanıyamadan epey baktılar. Tha'nın kendilerine  gönderdiğini sanarak, ne diyeceklerini bilmeden gökyüzüne baktılar. Kahir'in oğlu guruptan çıkıp ihtiyara yöneldi. “Baba, dediklerini hallettim. İnsanlar yemek yedi, gurup hazır. Ne yapmamız gerektiğini söyle...” Ancak o zaman ihtiyarı tanıyabildiler. Atlar telaşlandı. İnsanlar el sallayarak; “Kahir, Kahir o! Tha gönderdi bize! Tha ahret dünyasından gönderdi bize. O şimdi bir şey düşünecek.” Diyorlardı. Bilmedikleri dünyadan getirdiği kıyafeti de kendisini de hayretle izliyorlardı, inanamayarak elleriyle kendisine dokunuyorlardı. Tozluğu ellerine alarak çeviriyorlardı, üzerindeki kamaya, kındaki oklara, yaya da hayretle bakıyorlardı. Kahir; “Gelinceye kadar insanların ısınması için ateş yakın.” Birer birer göğsündeki dikili hazırdaki ateş korlarını çıkartıp, ateşleri yaktılar. Kadınlar, çocuklar ateşin etrafına oturtup ısınıyorlardı, kendisi de gururlu bir şekilde dimdik onları izliyordu. Ghuchelh Nurbiy 2016 yılı   Kaynak: ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

*****

6-4-2016

Адыгэ шъуашэм итхыд

— УукIыкъон, — ыIуагъ лIыжъым, — шIоп aIo. — Ащ зыгорэ хэлъ! КIалэм ятэ къушъхьэм римыдзыхэу, макIэу екIотэхи, ащ гъочIэгъоу иIэм щигъэбылъи, машIо къыфызэкIигъани, ядэжь къэкIожьыгъ. Мафэ къэси ышхы­нырэ ятэ къызыкIэлъэIурэ Iэмэ-псымэхэмрэ шъэфэу къыфихьыщтыгъэх. Къахьир гъо­чIэгъым чыжьэу IумыкIэу ша­кIо­щтыгъ, ежь-ежьырэу Iоф­шIэн­хэр къызфигъотыжьыщтыгъэх. ЛIыжъыр зычIэсыгъэ гъочIэгъым мыжъопсэу къыкIэткIурэмэ ахэ­чъыкIыгъэ кIэсэнэу кIэтхэр зэпэжъыужьэу ыукъэбзыщты­гъэх, ыгъэкIэракIэщтыгъэх, мыжъо папцIэмэ къамэхэр, щэбзэпэ-пчыпылъхьэхэр ахишIыкIыщты­гъэх. ЛэучэцIэу къыукIырэмэ ашъохэр ыгъэгъушъыщтыгъэх, щыгъынхэр, паIохэр, щазмэхэр, хьазырхэр, бгырыпххэр ахишIы­кIыщтыгъэх. Ежьми ахэр ыгъэ­федэщтыгъэх, зыщилъэщты­гъэх. ГъочIэгъыр кIакIохэмкIэ къы­п­кIы­хьэзэ фэбапIэ ышIыгъ. Шъы­хьабжъэмэ щэбзалъэхэр, щэбзэпкъыхэр апылъыгъэх, шы­кIэпщынэ хъокIыгъэри, аркъэн­хэри дэпкъымэ апылъыгъэх. Илъэс заулэ тешIагъэу амы­шIэрэ цIыф лъэпкъхэр къуа­джэм къытебанэхи ахъункIагъ. Мылъкоу, лэжьыгъэу дэлъхэр зэрапхъуагъэх. Джэныкъо ма­шIохэр зэбгыратэкъухи агъэкIо­сагъэх. Къуаджэр къэдзыхьа­гъэу аIыгъыгъ. Гъаблэрэ чъыIэ­рэкIэ цIыфхэр кIочIаджэ ашIын­хэшъ, гъэрэу дащынхэу загъэ­хьазырыщтыгъ. Мафэ горэм, имыхэбзахэу, кIалэр гужъуа­гъэу шхыни ымыIыгъэу ятэ дэжь къэкIуагъ, къуаджэм къе­хъулIагъэри къыфиIотагъ. — ЦIыфмэ агу кIодыгъэ. Бзылъфыгъэхэр сабыйхэр мэ­гъых, заупIэ­Iу­жьы, Тхьэр Iэ­пы­­Iэгъу къафэ­хъунэу елъэIух. Хъулъфыгъэмэ ашIэщтыр амы­шIэу зэусэ­жьых… О сыд пIора тят, сыд тшIэмэ хъущта? Къахьирэ зи ымыIоу егу­пшы­сэу бэрэ щысыгъ, етIанэ къэ­тэджи шъо сахъ-нэтым лы гъу­гъэр изы къы­фи­шIи, ­шъаом къы­ритыгъ: — Сэ сIорэр арэп, сишъау, къуаджэм ыIо­рэр ары нахь. КIожьи цIыфхэр гъашхэх. Зэон зылъэкIынэу къэнэгъэ хъулъфыгъэхэр къэгъэхьазырых. Сэри мычыжьащэу уауж ситыщт. Сыкъэсымэ зыгорэмэ ­тяусэн… — Тят уябгъукIон плъэкIынэу щытэп ахэм. ДэхьапIи дэ­кIыпIи имыIэу къуаджэр къа­дзыхьагъ. Сэри къушъхьэ шы­гумкIэ ерагъэу сыкъэкIуагъ. — СямыбгъукIомэ сыкъэнагъ ныIа. КIо, осIуагъэр гъэцакIэ. Сэ гъочIэгъымкIэ сыкъэкIощт. Сыкъэсымэ тшIэщтыми тызэдеусэн, — ятIонэрэу къыIо­жьыгъ Къахьирэ ишъао гъогу тыригъэхьажьызэ. ЛIыжъым цые хьаплъыр къы­зыщилъи, хьазырмэ мэшIо тэп зырыз къаригъэтIысхьи, кIакIор зытыриубгъуи гъо­чIэ­гъым фиузэнкIыгъ. Чэпэ зэхэогъумэ адэжь Къа­хьирэ ыкъо къуаджэм нэсыжьыгъ. Лыр цIыфмэ афигощыгъ, къырищэжьэщтхэри ыгъэ­нэфагъэх. Купыр зэусэжьэу щытыгъ… — Iэмэ-псыми, Iаши зэбгы­рахыгъ. Ижъырэ зэуакIэр зэ­блэхъугъэ хъугъэ, Iэпшъэ гъу­шъэкIэ бгъэхъэн шIагъо щы­Iэ­жьэп. Къулаигъэ хэлъэу амал горэм лъыхъугъэн фае. Тинахьыжъхэри къушъхьэм еты­дзыхыжьыхэзэ тыухыгъэх. Ты­зэупчIыжьын жъы тиIэжьэп… Къахьирэ щыIагъэмэ зыгорэ къыугупшысыщтыгъ. Сыд фэдэ IофкIи Iэзагъэ, — купым щыщ горэм къыIуагъ. — Щыгъэтыжьыгъэн фае а хабзэр. Жъы уимыIэу тэ къипхыщта гупшысэр, — къыIуагъ адрэм. Ащ дэжьым, зыми гу лъимытэу, мыжъо чIэгъым къычIэ­пшыгъэ фэдэу, макъи лъакъи къымыгъэIоу, лIыжъ горэ апа­шъхьэ къиуцуагъ. ЛIыжъ одым езэрэгъэплъыгъэх. АмышIэрэ цIыфыр гъэшIэгъонэу фэпэгъа­гъэ. ПэIо пырацэм нэгу одыр хэкIуадэти жакIэм щыщы хъужьыщтыгъэ. ЗытыригъакIэу пчы­пыджынэу ыIыгъым къохьа­жьырэ тыгъэм инэбзыйхэр щы­джэгущтыгъэх. ЫкIыбкIэ щэ­бзалъэри шIохэлъэгъагъ. КIэкIо кIыхьэу теубгъуагъэр лIыжъым зытыригъэзыгъ. Цые хьа­плъым ыбгъэхэр къыIэтхэу бгъуи­тIумкIи атедэгъэ хьазырхэр къэ­лъэгъуагъэх. Бгырыпхэу телъым къамэр, Iэмэ-псымэ цIыкIу зэ­фэшъхьафхэр пылъыгъэх. Лъэдакъэ зыкIэмыт цуакъэмэ упкIэ шъабэхэр къатехьэщтыгъэх. Лъэ­кIапIэмэ къящэкIыгъэ упкIэмэ, зырызэу заритымэ макIэу зи­гъэсысызэ, лIыжъыр ынэ иуагъэ­хэмкIэ къахаплъэщтыгъ. Гу­шIуа­гъо горэ ынэгушъхьэ зэлъа­гъэмэ ащызекIощтыгъ. Шъуашэри агъэшIагъоу, ежьыри къа­мышIэжьэу лIыжъым бэрэ еплъы­гъэх. Тхьэм къафигъэ­кIуагъэу къащыхъоу, аIон амы­шIэу ошъогум дэплъыягъэх. Къа­хьирэ ишъао купым къахэкIи лIыжъым зыфигъэзагъ: — Тят, зыфэпIуагъэр згъэ­цэкIагъэ. ЦIыфхэр шхагъэх, купыр хьазыр. ТшIэщтыр къаIо… Ащ дэжьыр ары ныIэп цIыф­мэ лIыжъыр зашIэжьыгъэр. Шыхэр къэбырысырыгъэх. — Къахьир, Къахьир ары! Тхьэм къытфигъэкIуагъ! Ахърэт дунаим Тхьэм къытфыри­гъэкIыгъ. Ащ зыгорэ къыугу­пшысыщт, — аIощтыгъ цIыфмэ Iапэ къыфашIызэ. АмышIэрэ дунаим къыхихыгъэ шъуашэри ежьри агъэшIагъохэу къе­плъыщтыгъэх, ашIошъ мыхъоу IэгушъокIэ къытеIабэщтыгъэх. Пчыпыджыныр зэIэпахызэ агъэ­чэрэгъущтыгъ, къамэу голъыри, щэбзалъэм илъ щэбзащэхэри, щабзэри зэпаплъыхьэ­щтыгъэх. — Тыкъэсыжьыфэ цIыфмэ загъэфэбэнэу машIохэр зэкIэ­жъугъанэх. Зырызэу ыбгъэ те­дэгъэ хьазырмэ мэшIо тэпхэр лIыжъым къаригъэзызэ, ма­шIо­хэр зэкIагъэнагъэх. Бзылъфы­гъэхэр, сабыйхэр пагъэтIысхьа­­гъэхэу загъэфабэщтыгъ, ежьы­- ри пагэу ышъхьэ Iэтыгъэу зи­гъэпкъыезэ къахаплъэ­щтыгъ. ГъукIэлI Нурбый. 2016-рэ илъэс АДЫГЭ МАКЪ   ÇERKES KIYAFETİNİN TARİHİ HİKAYESİ ( I )– Адыгэ шъуашэм итхыд http://www.infocherkessia.com/cerkes-kiyafetinin-tarihi-hikayesi-i-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B0%D1%88%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D1%82%D1%85%D1%8B%D0%B4/