Fahri Huvaj: Soru ve Cevaplarla 'Dönüşün Doğuşu ve Yokuşu' -Son-

Hatko Schamis- Bugün, Dönüş yapacak birini anavatanda nasıl bir ortam bekliyor? Şartlar, insanların Dönüşçülere bakışı-yaklaşımı nasıl? Dönüş ile ilgili bir "devlet programı" veya yardımı var mı?

Fahri Huvaj- Bildiğim kadarıyla Dönüş ile ilgili bir "devlet programı" açıklandı ve hatta Andıç adıyla bir kitapçık halinde bastırılarak DÇB üyesi derneklere ve delegelere dağıtıldı. Ayrıca o programa göre Adıgey Cumhuriyeti de kendisine uygun bir program hazırladı. 

O program çerçevesinde Vatana Dönüş yapmak isteyenler bulundukları yerlerdeki RF konsolosluklarıyla ilişki kurarak bu programda öngörülen devlet desteklerinden yararlanabilirler. 

Ne var ki, bu program Derneklerimizin de kişilerin de gündeminde olmadığından yeterince değerlendirilemiyor. 

Bu program kapsamı dışında kendi olanaklarıyla Dönüş yapmak isteyenler, kimi bürokratik kolaylıklar dışında önemli bir devlet desteği beklememeli, akraba ve arkadaş çevrelerinin yardım ve rehberliği altında kendi mesleki bilgi, deneyim ve olanaklarıyla Vatan’da tutunmaya, yeni bir yaşam kurmaya çalışmalıdırlar. 

Hatko Schamis- Abhazya, Çerkeslerin anavatanlarına dönüşlerinde nasıl bir rol oynayabilirdi veya oynamalıydı? Abhazya'nın "Çerkes Dönüş Hareketi"ne bakışı nasıl?

Fahri Huvaj- Abhazya, neredeyse varlığını, geleceğini, kaderini Rusya yönetimine bağlamış görünüyor. Bu nedenle Abhazya’nın, Rusya’yı rahatsız etme potansiyeli/olasılığı bulunan, RF’nun memnun olmayabileceği herhangi bir söylem, istem ve eyleme destek olması düşünülemez, beklenemez. 

Bunda da çok haksız sayılmaz. 

Zira arkasında ciddi bir halk desteği potansiyeli görünmüyor. Aksi halde Türkiye’deki 300.000 kadar Abhaz’ın şimdiye kadar Abhazya’ya dönmüş, taşınmış olması gerekirdi. O takdirde Abhazya mental olarak da, zihnen ve ruhen de bağımsız olabilir, özgüvenle kendi geleceğini istediği gibi inşa edebilirdi. 

Kanaatimce bu koşullarda bile Abhazya, Adıgelere / Çerkeslere daha kardeşçe ve dostça bir yaklaşım gösterebilirdi ve göstermeliydi. 

Ne yazık ki, Abhazya Kurtuluş savaşının kazanılmasında ellerinden gelen her şeyi yapan Çerkesleri önemli ölçüde hayal kırıklığına uğrattı; attığı ilk adımlardan biri olarak Abhaz-Abaza ve Ubıhlar dışında Çerkeslere vatandaşlık ve pasaport verilmemesini öngören bir yasal düzenlemeyi kabul etti. 

Oysa Çerkeslere de (hiç değilse Abhazya’nın kurtuluşuna doğrudan ve dolaylı olarak destek oldukları gerekçesiyle) Abhazya vatandaşlığı ve pasaport vermek suretiyle Çerkeslerin RF vatandaşlığına daha kolay ve çabuk geçmelerine, dolayısıyla Dönüşe yardımcı ve destek olabilirdi. 

Hatko Schamis- Bugün "Dönüş"ü örgütlemek isteseniz, nereden başlardınız?

Fahri Huvaj- Bugün Dönüşü yeniden örgütlemenin en önemli, temel koşulu, gerçekten Çerkes kalmak isteyen, bunun ancak Vatana Dönüş ile mümkün olabileceğine inanan, bunun için yapılması gereken her şeyi yapmaya kararlı, inançlı ve bilinçli bir kadronun bulunmasıdır. 

Böyle bir kadronun bulunması halinde bu kadro el ele, kafa kafaya vererek ortak akıl, iş birliği ve iş bölümü ile Dönüşü yeniden örgütleyebilir. 

Bu kadronun yapması gereken ilk (ve süreğen) işlerden biri genişlemek, çoğalmak, özel iç eğitimini sürdürmek olabilir. 

Ardından gelen ikinci iş; mesleği, deneyim ve birikimleri itibariyle durumu Dönüşe en uygun olan toplum kesimlerini; öğrencileri, askerliğini yapmış meslek sahibi gençleri, emeklileri saptayıp ekonomik ve sosyal desteklerle Dönüşe hazırlayarak Dönüş yapmalarını ve Vatan’da tutunup iyi örnek olmalarını sağlamak olabilir. 

Bunun için yukarıda da değindiğim Turizm, konut ve kredi kooperatifi biçiminde özel bir öğütlenmeye gidilebilir. 

Elbette belki daha öncelikli olarak, Dönüşü olumsuz yönde etkileyebilecek söylem ve eylemlerden kaçınmayı, Dönüşü olumlu etkileyebilecek eylem ve söylemleri benimsemeyi belirtmek gerekir. 

Zira her fırsatta eleştiri adı altında karalama, kötüleme yarışına girilen bir ülkeye Dönüş yapmak; onlarla birlikte yan yana yaşamak isteyecek insan bulmak kolay olmayacağı gibi, yine eleştiri adı altında habire düşmanca kötülenip karalanan bir ülkenin yöneticilerinden de Dönüşe yardımcı ve destek olmaları beklenemez.

Hatko Schamis- Biz "Dönüş Düşüncesi"nin doğru olduğuna, güncellenmesi ve mutlaka örgütlenmesi; kendi örgütlenmesinin olması gerektiğine inanıyoruz. Sizce bugün bir "Dönüş Hareketi"nin ilkeleri neler olmalıdır?

Fahri Huvaj- Aslında bunları önemli ölçüde belirttiğimi sanıyorum ama yine de daha somut olarak yeniden ifade etmek gerekirse; 

* Çerkes kalmaya, bunun için Vatana Dönüşten başka çare olmadığına içtenlikle inanmak,

* Bunun için herkesin kendi güç ve olanakları ölçüsünde fedakârlıkta bulunmayı kabul etmesi,

* Tarihte yaşanmış kötü anıları canlandırmanın, düşmanlıkları körüklemenin kimseye, özellikle de Dönüşe yararı olmayacağını, tam tersine zararı olacağını bilmek ve kabul etmek,

* Bu cümleden olarak Rusya’yı ve Rusları düşmanca kötüleyip karalamaktan vazgeçerek yeni bir beyaz sayfa açmak, Rusya’da mevcut düzeni ve sistemi olduğu gibi kabul etmek, Vatanda Ruslarla ve başka halklarla barış içinde bir arada yaşama ilkesini benimsemek ve içselleştirmek, 

* Rusya’nın yönetim yapısını, düzenini, sistemini değiştirmeye kalkmamak, mevcut durumu ve koşulları olduğu gibi kabul edip ona uyarak yaşamayı göze almak, ‘140 milyonun yaşayabildiği yerde ve koşullarda ben de yaşayabilirim’ diyebilmek. 

* Yukarıda değindiğim türden bir kooperatif örgütlenmesi dışında Dernek bazında ayrı bir örgütlenmeyi doğru bulmuyorum. 

Bu konuda (bir zamanlar vardı, hala var mı bilmiyorum) Bilim ve Ütopya Dergisi vardı ve bir yayın kooperatifi tarafından yayınlanıyordu. Yazarları da okurları da kooperatif üyeleri idi. O yayın ve kooperatifin Dönüş’ün kooperatif bazında örgütlenmesi adına iyi bir örnek olabileceği kanısındayım. 

Ayrıca STK’lardan ayrılmamak ve STK’larda Dönüş komisyonları kurulmasını sağlamaya çalışmak gerektiğini düşünüyorum. 

Cevapların ve katkıların için şimdiden çok çok teşekkür ederiz Fahri Abi. 

İnfocherkessia adına 

Hatko Schamis

26. 01. 2022