ÇERKESLERDE AİLE

11 Kasım 2015   Şüphesiz baba evin direği ve düzenleyicisidir, onun sözü ailenin "wunafe"sidir onun sözünü yerine getirmemek, karşı çıkmak uygun olmaz. Babanın yokluğunda veya vefatında ailenin en büyük oğlu kız ve erkek kardeşlerine bakmakla yükümlüdür, bir nevi babanın yerini alır, "wunafe"yi artık o yapmalı aile ile ilgili kararları verebilmektedir. Aynı babadan gelen kız ve erkekler kardeş olduğu gibi aynı soydan (sülaleden) gelenler birbirlerini her zaman kardeş ve yakın akraba sayar, sürekli irtibat halindedirler, görüşürler, bunlar arasında kesinlikle evlilik düşünülemez, yapılamaz!!! Ailede çocuk ayrımı yapılmaz Anne-Baba çocuklarda kız erkek ayrımı yapmaz, erkek çocuklar kız çocuklar ile sürekli ilgilenir, oyunlar oynarlar. Erkek çocuk okula veya babasının tarla işlerine yardımcı olmaya gittiğinde kız çocuğuna aynı şekilde annesine ev işlerinde yardımcı olur. Çerkeslerde kadın hayatının hiçbir döneminde tarla işlerinde çalıştırılmaz, Kuzey Kafkasya coğrafyasında bazı halklarda kadınlar odun taşıma veya kışlık hayvan yiyeceği taşıma işleri yaptırılıyor olsa da Çerkeslerde bu işler kesinlikle kadına yaptırılmaz, Çerkes toplumunda bu işler kayıtsız şartsız erkeklere verilmiştir. Çerkes kadınlarının dışarıda yaptıkları tek iş çeşme, pınardan su getirmektir, ailede kadın, gelin hizmetli gibi görülmez saygındır el üstünde tutulur, toplumda ailede gördüğü saygıyla bulunduğu toplumda ailesini onore eder, ailenin dirliğini ayakta tutar, geleceğe ışık tutar ailenin bir yarısı kadındır, toplum hayatında da bu böyledir, kadınların katkısı olmayan her çalışma kör topal olarak nitelendirilir, güdük kalır. Toplumda herhangi bir erkek ile aynı söz hakkına sahiptir. Eve yeni gelen geline tüm aile ilgi gösterir, aile geleneklerini, ev işlerini yavaş yavaş öğrenmesine yardımcı olurlar. Çerkes erkeği kadına saygı duymayı genetik olarak almıştır, bir atlı ne kadar acil bir durum olsa dahi yolda kadına rastladığında mutlaka atından iner, kadın geçtikten sonra yoluna devam eder. Akşam veya gece bir kadına rastlandığında mutlak suretle evine ulaştırmakla mükelleftir, kötü söz ( küfür,ar;) vs, kadınlara duyurmak en büyük ayıplardan sayılmıştır,ve bu sözleri sarfeden bulunduğu ortamdan uzaklaştırılır. Genç kızlar bütün toplantılara katılacak kadar özgürdür, fakat evlenen genç kız eskisi kadar rahat davranamaz, toplantılarda oturduğu, durduğu yer değişmiştir. Çerkeslerde erkek hayatının neredeyse tamamını toplumsal işlerle uğraşarak geçirir denilebilir bununla birlikte sağlam bir toplum oluşturabilmek adına ailesini hiçbir zaman ihmal etmez. Çerkes şair ve yazarlarını değerli ve önemli kılan aileyi aile yapan ayakta tutan kavramlara yaptıkları vurgulardır…   Çeviri: ÇY-Haber Merkezi

****

 

УНАГЪУЭР

Шэч лъэпкъ хэмылъу, унагъуэм щытепщэр адэращ. Абы жиIар унафэщ, ар умыгъэзащIи упэпсэлъэжи хъунукъым. Абы къыкIэлъокIуэ къуэ нэхъыжьыр. Адэр щымыIэж хъумэ, нэхъыжьыгъэр къызылъысыр, къуэш нэхъыщIэхэми шыпхъухэми якIэлъыплъыр, унафэ зыщIыр аращ. ЗылI къытехъукIахэм зэкъуэшу забжыж, къудамэ-къудамэу зэтепщIыкIауэ щытми. Зэхэдз ямыIэу ахэр зэрогъэблагъэ, зэкIэлъокIуэ, я бзылъхугъэхэри шыпхъуу къабж. Абыхэм ящыщ зэи дэкIуэфынукъым а лъэпкъым щыщ хъулъхугъэ, езы цIыхухъухэми а лъэпкъым щыщ бзылъхугъэ къашэнукъым. Унагъуэм сабийхэр зэхэгъэж ящIыркъым, мыр щIалэщ, мыр хъыджэбзщ жаIэу. Хъыджэбз цIыкIухэр я дэлъхухэм ядоджэгу. Ауэ щIалэ цIыкIур еджа­пIэм кIуэмэ е адэм дэщIыгъуу мэ­къумэшым елэжьмэ, хъыджэбз цIы­кIум анэм дэщIыгъуу унэкIуэцI Iуэхухэр егъэзащIэ. Адыгэ бзылъхугъэр дэкIуауи дэмыкIуауи щрырет – зэи губгъуэ Iуэху илэжьыркъым. Псалъэм папщIэ, къумырыс, друз бзылъхугъэхэр шыдым е къыдырым илъэф пхъэIэщэм доIэпыкъу, пхъэ къахь. Апхуэдэ лэжьыгъэхэр адыгэхэм я деж зи Iуэхур хъулъхугъэращ. ЩIыб Iуэхум щыщу адыгэ цIыхубзым ищIэр псы къэхьын закъуэрщ. Унагъуэ нэхъ хуэмыщIахэми я бзылъхугъэхэм губгъуэ Iуэху ирагъащIэркъым, хуэныкъуапэми. Адыгэ бзылъхугъэр пщылIым хуэдэщ пхужыIэнукъым. Ар щIыхь зиIэ щхьэгъусэщ. Жылагъуэм пщIэрэ щхьэрэ иIэу хэтщ. Абы къыхэкIыу «ЩэнхабзэмкIэ Адыгэ Зэгухьэныгъэм» хабзэ къищтащ: «Бзылъхугъэр лъэпкъым и щIэлъэныкъуэу щытщ, арыншамэ ЩэнхабзэмкIэ Адыг­э­ Зэгухьэныгъэр нэфу, лъахъшэу къэнэнущ. Аращи, бзылъхугъэхэр ди зэгухьэныгъэм хэтыпхъэщ, дэтхэнэ зы цIыхухъуми хуэдэу». Унэм лIыр щIэмысми, хьэщIэ къекIуэлIамэ, щхьэгъусэм кърегъэблагъэ, хьэщIэм хуащI хабзэмкIи къыпокIуэкI. КъашагъащIэ нысэ цIыкIур унэм ису хъуам ягъафIэ, унагъуэм илъ хабзэм, унэкIуэцI Iуэхухэр зэрызэрахьэм и гуащэм хуэм-хуэмурэ щыгъуазэ ещI. АдыгэлIым бзылъхугъэм пщIэ хуищIыныр и лъым хэтщ. Адыгэ шум сыт хуэдизыпщIэрэ щхьэрэ имыIэми, гъуэгу тету бзылъхугъэ къыхуэзамэ, шым къопсыхри мэув, бзылъхугъэр блэкIа нэужь и гъуэгум пещэ. АдыгэлIыр жэщу бзылъхугъэ хуэзамэ, и къалэнщ ар унэм нигъэсыжыну. Бзылъхугъэ зыхэт зэхуэсым абы псалъэ фIей къыщыжьэдэкIмэ, ар емыкIу дыдэу къабж, а зэхэсми къыхаху. Хъыджэбзыр сыт хуэдэ жылагъуэ зэхыхьэми макIуэ, хьэщIэхэр кърегъэблагъэ. ГуфIэгъуэ-гукъеуэ зэхыхьэхэми жыджэру хэтщ. Ауэ унэ ихьа бзылъхугъэхэм хъыджэбздэсхэм яIэ хуитыныгъэм хуэдиз яIэкъым. Сыт хуэдэ зэхыхьэми бзылъхугъэ дэкIуами дэсми увыпIэ щхьэхуэ щаIэщ: нысашэ, нысэишэ, щауэ шэж хуэдэхэм. АдыгэлIым и гъащIэр жылагъуэ зэхыхьэхэмкIэ къэухъуреихьауэ щыту пхужыIэнущ. Абыхэм я нэхъыщхьэр лъэпкъыр щIыхькIэ къэзыIэт унагъуэращ. Адыгэ усакIуэжьхэр лъапIэу, лъагэу щIыщытар абыхэм унагъуэр зэтеIыгъэн Iуэхугъуэм гулъытэшхуэ хуащIу зэрыщытаращ.   Kaynak: http://adygabza.ru/scham