13 Haziran 1861: 'Çerkesya Özgürlük Meclisi'...

''Haklı bir davanın hizmetinde,

bükülmeyen bir irade varsa,

yasal engelleri aşmanın bir yolu,

her zaman bulunur.“

A. Einstein

Kısaca, "Özgürlük Meclisi" ( Шхьэфитыныгъэ Хэсэшхо ) de denilen Çerkesya Özgürlük Meclisi, 13 Haziran 1861'de, tarihi vatanımız Çerkesya'nın son başkenti Soçi'de ( Saçe/Шъачэ ) kuruldu. 

Rus-Çerkes savaşının son yıllarıydı. 

İmam Şamil'in teslim olmasıyla Çeçenistan ve Dağıstan'da savaş büyük ölçüde bitmiş, Doğu Çerkesya neredeyse genç nüfusunun tamamını kaybetmiş, Gürcistan'ı ve Abhazya'yı ilhak eden Çarlık Rusyası Batı Çerkesya'yı tamamen kuşatmıştı.  

Ama Çerkes halkı direnmeye devam ediyordu. 

Kırım savaşı sonrası, Çarlık Rusyasının Kuzey Batı Kafkasya'ya, yani Batı Çerkesya'ya yönelik askeri ve siyasi eylemlerinin karakteri de kesinlikle değişmişti. Artık sadece Çerkeslerin boyun eğmesini değil, "Çerkessiz Çerkesya" istiyordu. 

Bu nedenle, bir yandan acımasızca saldırıyor; kadın, çoluk çocuk ve yaşlı demeden katlediyor, diğer yandan "temizlediği" köylere hızla Rus ve Kazak köylülerini yerleştiriyordu.

Çar ile yapılan görüşmeden bir sonuç alınamamıştı. 

Thamadelerimizin, topraklarında yaşamalarına izin verilmesi karşılığında barış anlaşması yapmaya ve silahlarını bırakmaya hazır olduklarını bildirmelerine karşın, Çar, Çerkeslerin "kayıtsız şartsız teslim olmalarını" ve "ya Kuban ötesine ya da Osmanlı devletine gitmeyi kabul etmelerini" istemesi nedeniyle anlaşma olmadı. 

Atalarımız tarihi vatanlarında özgür-bağımsız yaşamak için sonuna-sonuncuya kadar savaşma kararı aldılar.   

Bu şartlarda kurulan Çerkesya Özgürlük Meclisi, yüzyıllardır özgür yaşayan ve 1796 yılında "Bzıyıko savaşı" ile feodal ayrıcalıkları tasfiye eden Çerkeslerin geleneksel kendi kendini yönetme aracı Xase'lerden (Demokratik Meclis-Жылэтхьау Хасэ ) farklıdır. 

Meclis olarak da adlandırılan Xase'ler, yüzlerce temsilci ile, her seferinde başka bir yerde toplanıyordu. Sürekliliği, kontrol mekanizmaları ve modern devlet örgütlenmelerinin vazgeçilmezi "yasama-yürütme-yargı organları" yoktu. Kararlar söz verilerek ve/veya yemin edilerek alınıyordu. 

"Bir devlet örgütlenmesi değil; demokratik bir birlik"ti. 

Halbuki "Özgürlük Meclisi" ( Шхьэфитыныгъэ Хэсэшхо ), önce egemenlik alanını tanımladı ve Çerkesya'yı 12 idari bölgeye ayırdı. 

Sonra her bölgeye yürütme ve yargı erkini temsil eden siyasi ve askeri temsilciler atadı. Bir parlamento binası inşa etti.  

Ve Çerkes halkının birliğinin hukuku yapıldı ve devletleşme yolunda adımlar atıldı. "Çerkesya Özgürlük Meclisi" olarak adlandırılmasının nedeni de budur. 

13 Haziran 1861'de Abadzeh, Ubıh ve Şapsığ liderler Soçi vadisinde bir araya geldiler. Liderliğini Ubıh lider Hacı Grandük Berzeg`in yaptığı toplantıya Abadzehleri temsilen Bidh Hasan, Şapsığları temsilen Thauş İslam ve Zanıko Karabatır ile her kabileden temsilci katıldı. Toplantı sonunda, Ubıh lider Hacı Granduk Berzeg önderliğinde bir meclis oluşturuldu ve bu meclis çatısı altında, bir Çerkes devletinin kurulması kararı alındı. Bu devleti yönetmek üzere kurulan 15 üyeli oluşuma "BÜYÜK ÖZGÜRLÜK MECLİSİ" adı verildi.  

Ardından şu kararlar alındı: 

* Modern bir devlet örgütleme kararı aldığımız, bunun için bir Parlamento kurduğumuz Avrupa ülkelerine duyurulacak.

* 13 Haziran 1861 Çerkeslerin bağımsızlığını ilan ettiği gündür.

* Bağımsız Çerkes Devleti Meclisine tüm Çerkesleri temsilen, gizli oyla 15 Milletvekili seçildi.

* Birlik, gerekirse kuvvet kullanarak sağlanacaktır.

* Meclis kararıyla ülke 12 eyalete bölündü ve her birine bir kadı, müftü, vali ve emniyet amiri tayin edildi. Bunlar, meclis adına meclisin kararlarını uygulamakla yükümlü olacaklardı.

* Vergi toplama ve her yüz haneye beş süvarinin masrafını karşılama ve orduya 5 atlı gönderme kararı alındı. Toplanan vergiler temsilciler eliyle ülke işleri için en iyi şekilde harcanacaktır denildi.

* Devlet yönetimi için idari binalar inşa etme, bir yargı sisteminin kurulması ve kesinlikle Rusya`ya teslim olmama, görüşmeler yoluyla bir barış anlaşması yapmaya çalışma, bu mümkün olmadığında ise savaşa devam etme kararları alındı.

Çerkes milletvekilleri Eylül 1861'e Çar II. Aleksandr ile Kuban’da; "Hamketi"de görüştüler. Ancak Çar Aleksandr'ın, Çerkeslerden "ya Kuban Ovasına ya da Osmanlı Devleti'ne göç etme"lerini istemesi üzerine görüşmeden sonuç alınmadı ve savaşa devam kararı alındı. 

Ve Çerkesya’nın bağımsızlığının tanınması, aynı zamanda dış destek sağlamak amacıyla 1862 yılında Londra, Paris ve İstanbul’a delegeler gönderildi. Ancak hiç birinden destek gelmedi ve Çerkesya'nın yalnız kaldığının farkına varan Rusya tüm gücüyle saldırdı. 

Sonunda Ruslar Soçi’ye girdiler, meclis binası başta olmak üzere tüm hükümet binalarını yakıp yıktılar. 

Soçi’nin düşmesinin ardından meclis toplantıları bir süre Hacı Grandıqo Berzeg’in köyü olan Mutıhua’da (Мутыхуа) yapılmaya devam etti. Son meclis toplantısı ise Mayıs 1864'te Kbaada’da ( Atkuac) gerçekleştirildi. 

21 Mayıs 1864'te savaşın bittiğinin ilan edilmesi ile birlikte Çerkesya Özgürlük Meclisi de hukuki bir belge olarak tarihte yerini aldı...

Ama izi kaldı, toplumsal hafızamıza kazındı.  

Çerkesya Özgürlük Meclisi, sıradan bir meclis veya Xase değildir. Çerkes halkının Çerkesya'da tek bir çatı altında toplanması, birliği ve kendi kendini yönetme iradesidir. Devletleşmesidir. 

Bu nedenle Çerkesya Özgürlük Meclisi'ni basitçe "Çerkes Meclisi" veya "Çerkes Özgürlük Meclisi" diye tanımlamak, onu sıradanlaştırmak, içeriğini ve misyonunu yok etmek demektir. 

Keza, Çerkesya Özgürlük Meclisi'nin bağımsızlık kararı da, Osmanlı Devleti'nin Edirne Anlaşması ile, Karl Marx'ın “Osmanlı, kendisine ait olmayanı nasıl Rusya’ya verebilir ki” sözleri ile eleştirdiği, Çerkesya'yı Rusya'ya bırakma! kararına karşı dünyaya ilan edilen, "Bağımsızlık" kararından da farklıdır. 

Jilethau Xase, Edirne Antlaşması’yla ortaya çıkan bu haksızlığa tepki olarak 1834 yılında Tuapse yakınlarında Aguy bölgesinde toplanmış ve Edirne Anlaşması’nın kesinlikle tanınmaması kararı almış; Çerkesya'nın bağımsız olduğunu dünyaya hatırlatmıştır. 

Ama 1861'de olduğu gibi, devletleşme; Çerkes halkının birliğini siyasi, hukuki, askeri olarak güvence altına alma kararı alınmamıştır. 

Bu nedenle, 13 Haziran 1861 tarihi ve bu tarihte kurulan Çerkesya Özgürlük Meclisi, Çerkes halkı için tarihsel öneme sahiptir. 

Çerkesya'nın tapusudur. 

Ulus olma bilincidir.

Çerkes halkının birliğinin hukuki, siyasi ve askeri birliğidir. 

Gelecek vizyonudur. 

Bu nedenle, tüm dünyada bir ulusal gün olarak, "ÇERKESYA GÜNÜ" olarak kutlanmayı hak etmektedir. 

Herkesi Çerkesya'ya ve "Çerkesya Günü"ne sahip çıkmaya çağırıyoruz.

Yaşasın Çerkesya Özgürlük Meclisi!

Yaşasın Çerkes Kalma Mücadelemiz!

Yaşasın Çerkesya! 

Çerkesya Hareketi

10 Haziran 2022