Anadilimizin Bilimsel Yolunu Çizen Bilim İnsanları

Neğume Şore Beçmırze Oğlu (1794 -1844)

Adıge tarihi, folkloru, edebiyat ve dil bilimi alanında ilk adımı atan bilim insanı. Adıge folklorunda yer alan söylenti ve öyküleri derleyerek 1839 – 1843 yılları arasında  “Adıge Halkının Tarihi” adlı el yazılı kitabını bıraktı. Ardından 1843 yılında Adıgece dilbilgisini yazdı. 

*

Bersey Vımar Haphale oğlu, doğumu 1807 yılı olarak veriliyor.

14 Mart 1853’te Tiflis’te “Çerkesçe Okuma Kitabı”nı yayımladı. 1858 yılında Adıgece dilbilgisini yazdı.

*

Aşhamafe Davıt Ali oğlu (1897 – 1946)

Ünlenmiş ilk Adıge bilim insanı. Kafkas dilbiliminde en geniş yer tutanlardan biridir. Aşhamafe Davıt ile Nikolay Yakovlev birlikte “Adıge Edebiyat Dilinin Grameri” (1941) adlı eseri yazdılar.

*

Yakovlev Nikolay Feofanoviç (1892 – 1974)

Aşhamafe ile Yakovlev’in birlikte yazdığı bu temel gramer kitabı halen güncelliğini ve değerini koruyor. Bu çalışma izleyen bilim insanları için de bir başvuru kitabı olma özelliğini koruyor.

*

Rogava Georgiy Vissarionoviç (1905 – 1990)

Uluslararası düzeyde tanınmış bir Gürcü bilim insanı. En çok Kartvel dilleri ile Abhaz-Adıge dilleri konusunda çalıştı. 

*

K’ereşe Zeynab İbrahim kızı (1923 – 1998)

Dilbilimi alanında yetişmiş ilk Adıge bilim insanı, profesör. Georgiy Rogava ile K’ereşe Zeynab, birlikte büyük bir çalışma ürünü olan “Adıge Yazı  Dilinin Grameri” (1966) adlı yapıtı yayımladılar. Bu çalışmayla Adıgecenin bütün iç kuralları açıklanmış oldu.  

Adını andığımız bu yetenekli bilim insanlarının  çalışmaları Adıgecenin öğrenilmesinde temel ve kılavuz yapıtlar oldular. 

*

Bırsey Vımar’ın “Çerkesçe Okuma Kitabı” Adıgeler açısından gerçek bir ödül, armağan oldu.

Adıge Cumhuriyeti’nin ilk Devlet Başkanı olan Carıme Aslan 10 Nisan 2000 tarihinde, 14 Mart gününün “Adıgece ve Adıge Yazı Dili Günü” olması için bir kararname yayımladı.

Bu yıl bu kutlu Günü, yirmi üçüncü kez kutluyoruz. 1 Mart günden başlayarak 31 Mart gününe değin, Adıge Cumhuriyeti okullarında Güne ilişkin değişik etkinlikler düzenlenecek.

Bunlar  arasında: Adıge Filoloji ve Kültür Fakültesi tarafından uygulanan Adıge diktesi (sözü yazıya doğru aktarma, yazma), AC Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından düzenlenen bilgi yarışmaları, vb bulunuyor.

Anadilimizin gelişme sürecine katkılarda bulunan dilbilimcilerimiz az değildir: Tharkoho Yunıs, Abreg Açerdan, Avĺe Kazbek, Bırsır Batırbıy, Ğış Nuh, Zêk’oğu Vıçujıko, K’uraşıne Kazbek, Ŝavko  Asker, vd.

Bugün Adıge ulusunun en önemli sorumluluk ve yükümlülüklerinden biri anadilini korumaktır.

Adıge dilinin gelişmesi bakımından elde ettiğimiz en önemli olanak, çağla ve federal anlayışla uyumlu  yeni programlara kavuşmuş olmamızdır. Bu da bize, dilimizin gelişeceği yönünde bir umut veriyor.

Dili koruma görevi çocuklarımıza düşüyor. Ancak, o görev, Adıgeceyi seven, düşüncelerini Adıge dilinde anlatan bir eğitim vermekle, ana babalara, ana okulu ve okul öğretmenlerine düşüyor. 

Çesebej Nefset.

Adıge Cumhuriyeti Meslekleri Geliştirme Enstitüsü Bilim Çalışanı.

Resimler "Adıge Mak" gazetesi arşivinden alınmıştır.

Adıge Mak, 17 Mart 2023

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Çerkesya Hareketi Haber Merkezi